Gayda, İskoçya’nın ulusal çalgısıdır. Diğer bir ifade ile Gayda, kamıştan yapılmış çift düdük ve tulumdan oluşan, tiz sesli, nefesli bir çalgıdır. İskoçya ile birlikte, Almanya, Yunanistan, İtalya, Makedonya ve İspanya’nın yanı sıra ülkemizde de gaydaya benzeyen çalgılar kullanılır. Binlerce yıllık geçmişi olan gayda tarih boyunca birçok değişikliklere uğrayarak bugünkü biçimini almıştır. Gaydayı İngiltere’ye bundan 2.000 yıl önce Romalıların getirdiği sanılıyor. Gayda’nın Türk toplumundaki yeri ise genellikle Trakya halkının milli çalgılarındandır.
Gayda koyun ya da keçi derisinden yapılmış tulum biçiminde bir gövde ve gövdeye bağlı çeşitli borulardan oluşur. Gövde bölümü sol kolun altına sıkıştırılarak tutulur; üfleme borusundan ağızla ya da körükle gövdeye hava verilir. Gövde kolla bastırılınca hava burdon denilen borulara geçerek tek notadan oluşan, kesintisiz ve tiz bir ses verir. Bu ses, obua ya da klarnette olduğu gibi havanın kamış ya da dil denilen ince metal bir parçayı titreştirmesiyle elde edilir. Melodi, deden adı verilen borunun ses delikleri kullanılarak çalınır. Melodi borusu genellikle dokuz notayla sınırlıdır. Burdonlardan çıkan kesintisiz ve tiz ses dedenden çıkan melodiye eşlik eder. Bazı ülkelerde değişik sesler verebilen, daha karmaşık yapılı gaydalar kullanılır.
Gayda İskoç geleneklerinde önemli bir yer tutar. Gayda müziğinde uyulması gereken katı kurallar vardır. İskoçya’da önceleri dans ve şenlik çalgısı olarak kullanılan gayda, 18. yüzyılda askerleri yüreklendirmek amacıyla savaş alanlarında kullanılmaya başlandı.
Gayda (Geleneksel İskoç Çalgısı)
17. yüzyıldan günümüze kadar çok az değişiklik geçiren İskoç gaydası, bugün bazı Avrupa ülkelerinde çobanların kullandığı gaydalar dışında tüm dünya gaydaları için tek örnek olmuştur. Gaydanın değişik türleri arasında İngiltere’de ve İrlanda’da kullanılan ağızdan üflemeli savaş gaydası, küçük boyutlu, körük üflemeli Northumbria ve İrlanda gaydaları sayılabilir.