Küçük objeleri büyüterek incelemek için kullanılan araçlara mikroskop denir. Mikroskop, görüntüleri daha az bozan çeşitli merceklerden meydana gelen bir optik âlettir. XVII. yüzyıldan itibaren dürbün ve teleskop, göğün derinliklerini incelemek olanağını verdikleri halde, mikroskop henüz en küçük nesneleri göstermeye yetmiyordu.
1830 yılına kadar (o sırada Pasteur sekiz yaşındaydı), çok daha kullanışlı olan büyüteç, mikroskopa tercih ediliyordu. Ama bu büyüteç, mucidi olan Hollandalı Antony Van Leeuwenhoek’in (1632-1723) yapım sırrını gizlediği epey farklı bir büyüteçti. Van Leeuwenhoek, bir cam ipliğinin ucunu bir mum alevinde eritiyor; böylece bir cem damlası oluşuyordu. Sonra bunun bir yüzünü cilalıyor ve bir minicik büyüteç-mikroskop yani çok küçük nesnelerini görmeye yarayan bir alet elde ediyordu. Yapımcı dört yüzden fazla imal ettiği bu aletle ilk defa kanyuvarlarını, bir hücrelileri, bakterileri, yani İngiliz Robert Hooke tarafından tasarlanan karmaşık mikroskopun (1660) keşfedemediği bütün o varlıkları inceledi. XVIII. ve XIX. yüzyıllarda mikroskop, bilimin hizmetinde hassas bir âlet haline geldi. Kazandığı çeşitli gelişmelerle, en küçük nesneleri keşfetme olanağını verdi.
İki Alman, Ruska ve Knoll, 1932 yılında ışık ışınlarının yerine elektronlar yerleştirerek, maddeyi, özellikle canlı maddeyi derinliğine incelemeyi sağladılar. Başlangıçta, elektronik mikroskop, gözlenen ayrıntıyı 200.000 defa büyültebiliyordu. Bugün 2.000.000 defa büyültebiliyor. Bu demektir ki, onunla 1 mm’lik bir nesne büyültülecek olsa, boyu 2 km’yi bulurdu!
En yaygın kullanılan mikroskop çeşidi, ışık mikroskobudur. Işık mikroskoplarının çoğu tek okülerli, bazıları da çift ya da çok okülerlidir. Objektifler ise birden fazla ve farklı büyütme yeteneğinde (10x, 40x,100x) olabilir. Objektifler hareketli bir döner tabla üzerinde yer alır. Laboratuvarınızda genellikle üç dört oto değiştirilebilir tek okülerli mikroskoplar bulunur. Bir mikroskobun büyütme oranı aşağıdaki gibi hesaplanır.
Mikroskobun Büyütmesi = Oküler X Objektif
Örneğin objektifi 10x, oküleri 20 olan bir mikroskobun büyütmesi; 10 x 20 = 200 olur.
Mikroskobu kim buldu yani Mikroskobu kim icat etti?
Mikroskobu, ilk önce Hollandalı Zacharias Janssen”in, 1590 dolaylarında bir teleskop üzerinde değişiklikler yaparak meydana getirdiği kabul edilmektedir.
Zacharias Janssen, ilk optik teleskopun icadıyla da anılan Hollanda”nın Middelburg kentinde yaşayan bir gözlük üreticisiydi. Janssen ilk gerçek bileşik mikroskopu icat etmiştir. Ancak mikroskobun icadı, tıpkı teleskop gibi, bir tartışma konusudur.
Ancak bu sıralarda diğer Hollandalı, Alman, İngiliz ve İtalyan bilim adamları da, mercek sistemi tersine çevrilmiş bir teleskobun, cisimleri büyütmek için kullanılabileceğinin farkına varmışlardır. Nitekim dünyanın güneş etrafında döndüğünü açıkladığı için engizisyon işkencesine tâbi tutulan ve Dünyayı güneş etrafında döndürmekten vazgeçmesi şartıyla Papa tarafından serbest bırakılan meşhur İtalyan bilim adamı Galilei Galileo (1564-1642) iki mercek kullanarak bazı tecrübelerde bulunmuştu.
Bugünkü modern mikroskobun ana prensiplerini ise 17. asırda Hollandalı Auton van Leeuwenhoek ve İngiliz Robert Hook bulmuşlardır.