Gelgit, büyük ölçüde Ay’ın, daha küçük çapta da Güneş’in çekim etkisiyle deniz suyunun kabarıp alçalmasıdır. Suların bu hareketi deniz kıyısında açıkça görülebilir. Günün belirli saatlerinde yükselerek kumsalı kaplayan sular bir süre sonra çekilir ve daha önce sular altında olan geniş bir kumsal açığa çıkar. Gelgit sırasında suların yükselmesine “kabarma” ya da eski terimiyle “met”, çekilmesine ise “alçalma” ya da gene eski terimiyle “cezir” denir. Tekrar belirtmek gerekirse; güneş’in çekim gücüne bağlı olarak okyanuslardaki su seviyesinde meydana gelen yükselme ve alçalmalara gel-git ya da med-cezir denir. Ay Güneş’e göre Dünya’ya daha yakın olduğu için Ay’ın çekim gücü daha fazladır. İşte ayın bu çekim özelliğine bağlı olarak, suyun yükselmesine med veya gel, alçalmasına ise cezir veya git denilmektedir.
Yeryüzündeki bütün denizlerin aynı anda ve aynı düzeyde kabarıp alçalmamasının nedeni, Ay’ın çekim kuvvetinin Dünya üzerindeki her noktada eşit olmamasıdır. Gerçekten de, Dünya’nın Ay’a dönük olan yüzündeki herhangi bir noktaya bu gökcisminin uyguladığı çekim kuvveti Dünya’nın merkezine uyguladığı çekim kuvvetinden daha fazladır. Bu nedenle Dünya’nın bu yüzündeki sular Ay’a doğru yönelen bir kabarıklık oluşturur. Aynı anda, Dünya’nın Ay’dan uzak olan yüzündeki herhangi bir noktayı etkileyen çekim kuvvetinin şiddeti ise Dünya’nın merkezini etkileyen çekim kuvvetinden çok daha azdır. Bunun sonucunda da Dünya’nın öbür yüzündeki sular bu kez Ay’a tam ters yönde kabaran bir tümsek oluşturur. Böylece, Ay’ın Dünya üzerindeki çekim kuvvetinin en fazla ve en az olduğu yerlerde simetrik, ama ters yönlü iki kabarma hareketi gerçekleşir. Dünya kendi ekseni çevresinde dönerken bu noktalar bir kez Ay’a yaklaşıp bir kez Ay’dan uzaklaşacağı için, aynı nokta bir gün içinde iki kez suların kabardığı konuma gelir. Bu durumda, kuramsal olarak aynı noktada her gün iki kez kabarma, iki kez de alçalma olması gerekir. Ama bu genel kural bir yandan gökcisimlerinin, bir yandan da sürtünme kuvvetlerinin ve yüzey biçimlerinin etkisiyle çok daha karmaşık bir biçim alır.
BENZER HABERLER
Gelgitin sebebi nedir
Gelgit santralleri nedir
Gelgit olayı nedir nasıl meydana gelir