Kanada’nın tarihini belirleyen, özellikle Fransa ve İngiltere arasındaki rekabetlerdir. 1867 yılından itibaren sömürgelerden gelmiş olan bu iki ülkenin insanları, Kanada ulusunu oluşturdular.
Amerika’nın keşfinden sonra, birçok kâşif, onun kıyılarını tanımaya ve özellikle de, kıtanın kuzeyinde bir deniz yolu aramaya giriştiler.
Kanada’nın ilk fatihleri, Jacques Cartier yönetimindeki Fransız denizcileridir. Cartier, François 1’in emri üzerine, İtalyan kâşifi Florentin Verrazzano’nun 1524 yılında Yeni Fransa adını verdiği bölgede altın bulmak umuduyla, Saint-Malo’dan yola çıktı. Çok geçmeden, gemisi, geniş bir deniz koluna girdi. Burası, ünlü «Kuzeybatı geçidi» olmasındı?… Hayır, Sadece, 1535 yılında Saint-Laurent adı verilen bir nehrin derin ağzıydı. Bu nehir ağzının kıyılarını çevreleyen ülkeye, Kızılderililerin verdiği isme dayanılarak Kanada denildi. 1608 yılında Fransız denizcisi Champlain, beraberindeki Poitiers’li, Normandiya’lı ve Perche’lilerle birlikte Québec «yerleşme merkezini kurdu. Montréal (Mont-Royal) şehri 1642 yılında doğdu. Ama, bu geniş bölgelerin güneyine iyice yerleşmiş olan İngilizlerle savaş kaçınılmaz hale geldi. Britanyalılar Yeni Fransa’yı almak istediler ve saldırıya geçtiler. Louis XV, 1763 Paris antlaşmasıyla, ülkeyi İngiltere’ye bıraktı. 1867 yılında hazırlanan bir anayasayla, Kanada, bir Fransız-ingiliz federe devleti; yani tam anlamıyla Kanadalıların vatanı, fakat İngiliz milletler topluluğuna bağlı bir dominyon haline geldi.
KANADA HAKKINDA GENEL BİLGİ
Kanada veya resmî adıyla Kanada Dominyonu, Kuzey Amerika kıtasının en kuzeyindeki ülkedir. 45°-25° kuzey enlemleriyle, 75°-42° batı boylamları arasında kalan Kanada, yüzölçümü açısından, Rusya Federasyonu’ndan sonra dünyanın ikinci büyük ülkesidir. Kuzeyden Kuzey Buz Denizi, doğudan Atlas Okyanusu (Davis Boğazı, Baffin Körfezi), güneyden ABD, batıdan Alaska (ABD) ve Büyük Okyanus ile çevrelenen ülkenin, 1/13’lük bölümü ırmak ve göllerle kaplıdır. Ellesmere, Baffin, Victoria, New Fonundland, Melville vb. dünyanın en büyük adaları da, Kanada topraklan içerisindedir. Kanada başkenti Ottava, yüzölçümü 9.985.000 km², nüfusu 2019 yılına göre 37,59 milyon, resmi dilleri Fransızca ve İngilizce, para birimi Kanada Doları’dır.
Kanada Yüzey Şekilleri
Kanada genelde dört fiziksel bölgeyi ayrılabilir: Kuzeyde sürekli buzla örtülü alanlar ve bir tundra bölgesi; güneye doğru ormanlarla örtülü ve Kanada Kalkanı adı verilen bölge; Kanada Kalkanı’nın batısında uçsuz bucaksız çayırlıklar; en batıda Kıyı Dağlan ile Kayalık Dağlar. Kuzeyde sürekli buzla örtülü alanlarla tunda bölgeleri, arktik adalarla daha ilerisinde ağaç yetişmeyen çizgiye kadar Kuzey Kanada’yı da içerir. Kuzey Kanada, kuzey kutup dönencesi ve 50 kuzey enlemi boyunca, karalarla çevrili denizin doğusuna kadar uzanır. Bölgenin tümü, kuzeydoğu bölümünün dışında engebesizdir; oysa Kuzey Quebec’te Labrador ve Baffin Adalan dağlarının yüksekliği 1.500 ile 2.000 m arasında değişir. Ormanlarla örtülü Kanada Kalkanının kuzey bölümü, birçok ırmağın döküldüğü Hudson Körfezi tarafından derin bir biçimde ikiye bölünmüştür. Körfez çevresindeki düzlükler, bataklıklarla kaplıdır. Kanada’nın toplam yüzölçümünün hemen hemen yarısını bu kalkan kaplar. Kanada Kalkanı, aşınma nedeniyle, yayla biçiminde yassılanmış ve hiçbiri deniz yüzeyinden 600 m’den daha fazla yüksekliğe ulaşamayan eski kayalardan oluşur. Kalkan üzerine, buzul çağından kalan Agassiz Gölü’nün kalıntıları olan göller serpilmiş durumdadır. Kalkan’ın doğu bölümüne, Büyük Göller ile St. Lawrence Irmağı’nı çevreleyen bölge egemendir. Toprak ise erimekte olan sürekli buz kütlesi tarafından değişik evrelerde çökelti olarak bırakılmış kil ve çakıldan oluşur. Buzların erimesiyle ortaya çıkan sular, toprakta, bugün içinden ırmakların aktığı birçok derin kanal açmışlardır. Toprak eğimlidir; dağınık kayalar 262 m yüksekliğindeki Mont-Royal örneğinde olduğu gibi, ovada, topraktan dışarıya doğru fırlamışlardır. Büyük Ayı, Büyük Esir ve Winnipeg göllerinin güney ve batısında, Amerika’nın “Büyük Ovaları”nın kuzeydeki uzantısı olan Kanada’nın uçsuz bucaksız ağaçsız kırlık alanları uzanır. Bu bölge Kayalık Dağlar’ ın eteklerinde 800 m’ye kadar yükselir. Toprak tarıma çok uygundur. Batı Kanada’da birkaç dağ dizisi, kıyıya koşut olarak uzanır; bunların en bilinenleri ise Kayalık Dağları’ dır. Kayalık Dağlar’ın Kanada’daki en yüksek noktası Robson Dağı’dır (3.954 m). Kıyı çizgisine daha yakın yerlerdeyse Kıyı Dağları uzanır. Bu dağlar, denize doğru dik bir biçimde inerler; burada ırmak ağızlan dik fiyortlardan oluşur. Kuzeyde Alaska sının yakınındaki Logan Dağı (6.050 m), Kanada’ nm en yüksek dağıdır.
Büyük Okyanus’a dökülen Yukon (Kanada’daki uzunluğu 1.049 m), Kolumbiya (Kanada’daki uzunluğu 801 km), Fraser (1.368 km); Atlas Okyanusu’na dökülen Ottawa (1.271 km); Hudson Körfezine dökülen Nelson (2.575 km), ülkenin olduğu kadar dünyanın da en büyük ırmakları arasındadır.
Kanada İklimi
Ilıman bir deniz ikliminin görüldüğü kıyı kuşağıyla kuzeyde tundra iklimi altındaki bölgelerin dışında, Kanada’nın iklimi kara iklimidir. Güneybatıda sıcak Kuroşivo Akıntısı nedeniyle, ılıman sıcaklıklar görülür. Kayalık Dağlar’ın doğusunda soğuk, batı kıyısında aynı enlemdeki bölgelere göre daha şiddetlidir. Egemen batı rüzgârları nedeniyle, Atlas Okyanusu bölgelerinde de kara iklimi görülür. Soğuk Labrador Akıntısı’nın etkisi Hewfoundland’de ve Yeni İskoçya kıyısında sona erer. Kuzeyde soğuk bölgede, kuru bir kutup iklimi vardır. Sıcaklık, yağış tutan ve dağılımı, yüzölçümünün büyüklüğüne, enlem ve boylam farklılıklarına bağlı olarak değişiklik gösterir. Örneğin, Alberta Eyaleti’nde kara iklimi (yıllık ortalama sıcaklık 8,5°C, yağış tutan 345 mm) görülürken, büyük Okyanus kıyısında İngiliz Kolumbiyası’nda (yıllık ortalama sıcaklık 10.2°C, yağış tutan 1.460 mm) nemli, deniz iklimi egemendir.
Kanada Bitki Örtüsü
oprağa, yüzey şekillerine ve iklime bağlı olarak Kanada’da egemen bitki örtüsünü çayırlar ve tundralar oluşturur. Kuzeyde, Kuzey Buz Denizi’ne kadar uzanan geniş tundra bölgelerinin ve bunun güneyindeki kozalaklı ağaçların bulunduğu bölgenin yanında, Atlas Okyanusu bölgesinde ve Büyük Göller’in yalanında karışık ve yapraklarını döken ağaçlardan oluşan ormanlar yer alır. En yoğun ağaç türleri, çam, ladin, kayın, meşe, huş ve akçaağaçtır. Kırmızı akçaağacın yaprağı, Kanada’nın ulusal simgesidir. Çayırlıklarda ve Kayalık Dağlar’ın rüzgâra açık yanında, doğal bitki örtüsü, çimenlerden oluşur.
Kanadanın keşfi
Amerigo Vespucci İle aynı yılda, yine İtalyan asıllı bir denizci olan fakat İngiltere hesabına çalışan John Cabot, ilk olarak Kuzey Amerika’da kıta toprağına ayak bastı. (1497) Buraya sonradan Kanada adı verildi. Ertesi yıl Cabot, oğlu Sebastian ile beraber ikinci keşif gezisini yaptı. Bu defa Labrador kıyılarını keşfetti. İngilizler Kanada’ya onların keşiflerinden sonra sahip çıktılar ve buraya göçmenler yolladılar.
Kanada Tarihi
Amerika Kıtası’nın keşfiyle birlikte Avrupalılar Kanada’yı 15. yüzyılın sonu ile 16. yüzyılın başında araştırmaya başladılar. 1608’de Fransızlar St. Lawrence Irmağı kıyısında ilk yerleşimin ardından bir dizi yerleşim merkezi kuruldu önce Fransızlar, sonra da İngilizler Kanada’ya göç etmeye ve yerleşmeye başladılar. 1663’te Quebec, Fransa Krallığı’na bir eyalet olarak bağlandı. Fransa, Mississippi Irmağı’nın kaynaklarına kadar olan bölgeyi denetimi altına aldı. Bu yayılmayı kendi ticaretleri (özellikle kürk) açısından zararlı gören İngiltere, Fransa’yı karşısına aldı. 1683-1763 arasında Avrupa’da yapılan dört savaş sonunda Fransa, Mississippi’nin batısındaki tüm sömürgelerini İspanya’ya, doğusundakileri de Büyük Britanya’ya bırakmak zorunda kaldı. Böylece 1763 – 1867 arasında Kanada, İngiliz egemenliğine girdi. 1791’de ilk anayasa yapıldı. 1840 Birlik Yasası ile Yukarı ve Aşağı Kanada birleşti. 1848’de Yeni İskoçya, halkı tarafından seçilmiş bir meclis çoğunluğunun oluşturduğu hükümetle yönetilen ilk sömürge oldu. Sömürgelerin seçilmiş hükümetlerle yönetilmeye başlamaları üzerine Büyük Britanya, 1867’de İngiliz Kuzey Amerika Yasası’nı kabul ederek Kanada Dominyonu adı altında bir federasyon tamamlandı. İngiliz Uluslar Topluluğu’nun bir üyesi olmakla birlikte Kanada, 1931 tarihli Westminster Yasası ile tümüyle bağımsız bir ülke durumuna geldi.
Kanada Birinci Dünya Savaşı’nda Avrupa’ya 425 bin kişilik bir ordu göndererek bağımsızlık yolunda en büyük adımı atmış oldu. Nitekim savaş sonrasında Kanada, İkinci Dünya Savaşı’na da katıldı. 1952’de ilk Kanada genel valisinin atanmasıyla ülke tam bağımsızlığını ve egemenliğini kazandı. Birleşmiş Milletlere üye olan Kanada, Kore Savaşı’na da asker gönderdi. 10 yılı aşkın süren Liberal Parti iktidarından sonra 1956’da ilerici Muhafazakâr Parti yönetime geldi. 1963’te Liberaller yeniden seçimleri kazandılar, Pearson başbakan oldu. 1968’de ise Pierre Elliol Trudeau başbakanlığa getirildi. Trudeau 1971’de SSCB Başbakanı A. Kosigin’in ülkesini ziyaret etmesini sağladı. 1976’da Ortak Pazar ile bir işbirliği antlaşması imzalandı. 1979’da Trudeau’nun yerine başbakanlığa Joe Clark getirildiyse de, Clark iktidarda dokuz ay kalabildi; Trudeau yeniden başbakan oldu. Ekonomik açıdan dışa açılma politikasını sürdürdü. Yaklaşık 100 yıla yalan süregelen Büyük Britanya tacına bağlılık, simgesel de olsa, Kraliçe II. Elizabeth’in, Britanya Kuzey Amerika Yasası yetkilerini Kanada Devleti’ne devretmesiyle son buldu (Nisan 1984).