Hadis, Peygamber Efendimizin (sav) söz ve fiilleridir. Diğer bir ifade ile Hadis, Hz Muhammed’in değişik olaylar ve problemler karşısında inananları aydınlatmak, Kuran’ın bazı ayetlerini daha açık bir dille ifade etmek için söylediği sözler bütünüdür.
Hadisin terim anlamı, Hz. Peygamber’in sözü, fiili, ashâbının yaptığını görüp de reddetmediği davranışlar (takrir) ve onun yaratılışı veya huyu ile ilgili her türlü bilgi demektir. Hadis, Hz. Peygamber’i dinleyen sahâbîden başlayarak onu rivâyet edenlerin adlarının yazılı olduğu sened ile Hz. Peygamber’in söz, fiil veya takrîrinin yazıldığı metin’den meydana gelir. Yani hadis deyince, sened ve metinden oluşan bir yazılı yapı anlaşılır.
Hadisler ilk devirlerden beri yazılarak, ayrı bir ilim olarak korunmuştur. Hadis ilmiyle uğraşanlara Muhaddis denilir.
Peygamberimize ait olmadığı halde ona maledilen ve kitaplara geçen bazı sözlere uydurma yani (mevzu hadis) denilir. Bunlar hiç bir zaman geçerli olmaz. Mevzu hadislerle amel etmek caiz değildir. Bunları uyduranlar en büyük yalancılardır.
Hadis Çeşitleri Nelerdir?
İlmli hadis başlıca ikiye ayrılır:
1. İlmli rivâyetli hadis.
2. İlmli dirâyetli hadis.
İlm-i Rivâyet-i Hadis: Peygamberimizin, ister kendine mahsus olsun, isterse umûma şâmil bulunsun, sözlerini ve bütün hareketlerini senedi muttasıl ile rivâyet eden ilimdir. Kütübli Sitte gibi. (Yani Buharî, Müslim, Ebû Dâvud, Neseî, Tirmizî ve İbnli Mâce’nin cem ettikleri kitaplar)
İlm-i Dirâyet-i Hadis: Kendisinden hadis rivâyet edilen râvilerin durumu ile rivâyet edilen hadislerin sahih, zaif gibi durumlarından bahseden ilimdir. Usûlü hadis kitapları gibi.
Rivâyetin Şartları: Râvinin, rivâyeti işitmek ve arz gibi rivâyeti alma nevilerinden biriyle alması şarttır. Bazı usulcülere göre ilmli hadisin mevzuu Rasûlullah’ın zâtıdır. Bazılarına göre hadislerin senet ve metnidir.
İlm-i Hadisin Gayesi: Rivâyetin sahih olanını, sahih olmayanından ayırt etmektir.
İslâm alimleri hadis konusunda çok titiz davranmış ve çok kıymetli kitaplar yazmışlardır.
Sahih hadis kitapları nelerdir?
Tedvîn edildiği asırlardan günümüze kadar, ümmetin müctehid ve âlimleri tarafından kabûl edilen sahih hadîs kitaplarının en önemlileri şu altı kitaptır.
1 – Buhârî
2 – Müslim
3 – Tirmizî
4 – Nesâî
5 – İbn-u Mâceh
6 – Ebu Dâvûd
Bunların dışında, îmâm Mâlik, İmâm Şâfiî ve İmâm Ahmed bin Hanbel (ra) gibi âlimler tarafından te’lîf edilen ve sahîh hadîs içeren bir çok müsned (isnâdlı hadîs içeren) kitab da vardır.
Sünnet lügatta yol, âdet davranış gibi manalara gelir. İslâm’da ise Sevgili Peygamberimizin (sav) farz olmayarak yaptığı şeylerdir. Diğer bir ifade ile Sünnet; Peygamber Efendımiz’in (aleyhissalatu vesselam) farz ve vaciplerden hariç olarak yaptığı ve yapılmasını istediği fiil ve davranışlardır. Bunlar “Sünet-i müekkede” ve “Sünneti gayri müekkede” olarak ikiye ayrılır.
Sünnet Çeşitleri nelerdir?
Sünnet-i müekkede Peygamberimizin devamlı yaptıkları çok az terk ettikleri sünnettir. Meselâ sabah namazının sünneti, öğle namazının dört rekatlık ilk sünneti ile iki rekatlık son sünneti, ezan okumak, kamet getirmek, cemaate devam etmek sünnet-i müekkededir.
Sünnet-i gayri müekkede ise Peygamberimizin ibadet maksadıyla ara sıra yaptıkları şeylerdir. İkindi namazının sünneti, yatsı namazının ilk sünneti gibi. Bunlara devam etmenin sevabı da pek büyüktür.
Aslında Peygamberimizin (sav) her hareketi O’nun sünneti sayılır. Yolu, âdeti davranışı bir sünnettir. Onların hepsini örnek almak samimi bir müslüman olmak için şarttır.
Sünnetin Hükmü
Sünnet-i müekkedenin yapılmasında büyük sevaplar vardır. Kasden veya tembellikle terk edilmesinde Cehennem azâbı yoksa da şefâatten mahrumiyet gibi büyük bir kayıp ve ziyan söz konusudur. Böyle kimseler Resûlullah tarafından kınanıp levmedilmeye de müstehak olurlar. Bu sünnetlerin değiştirilmesi veya inkârı ise bid’attır, dalâlettir.
Sünnet-i gayr-i müekkedenin yapılması da pek güzel ve sevaplıdır. Yemek, içmek, giyinmek, v.s. gibi günlük fıtrî hareketler ve muameleler, sünnete ittiba’ yoluyla, ibadet hükmüne geçer. İşlenmesi âdet olan fiiller, böylece hayat kazanır, şefâate vesile hâline gelir, insan ruhuna feyizler bahşeder çünkü sünnetin en küçük bir edebine riâyet dahi, Allah Resûlünü hâtıra getirir, kalbe nûr ve huzur verir. Bu ikinci kısım sünnetlerin terkinde, hiçbil günah olmadığı gibi kınama ve azar (levm ve itab) da yoktur, fakat yukarıda saydığımız büyük sevabları kaybetme ve sünneti nurundan ve hakikî edebden istifade edememe durumu vardır.
Sünnet örnekleri
– Gece abdestli yatağa girmek (Şayet ölüm gelirse şehit hükmünde olmak için).
– Tuvalete girerken sol ayakla girmek, çıkarken sağ ayakla çıkmak.
– Konuştuğu kimseye bedeniyle dönerek konuşmak.
– Kapıyı çalarken kapının ya sağında ya da solunda beklemek, karşısında durup da içeriyi izlememek (kapı ilk açıldığında ev sahibinden izinsiz içeriye bakmak haramdır).
– Ezan-i Muhammedi okunurken onu müezzinden sonra tekrar etmek.
– Orucu su veya hurma ile açmak.
– Yolda giderken ayağa takılabilecek veya ona benzer şeyleri kenara çekmek.
– Topluluk içinde yanındaki kişiyle fısıldaşmamak.
– Az gülmek, gülünce kahkaha ile değil, tebessüm ederek gülmek. mütebessim olmak.
– Selamla birlikte samimiyetle, tebessüm ederek musafahada bulunmak.
– Yemeğe sofradakiler ile beraber başlamak.
– Suyu üç yudumda oturarak, kıbleye dönerek içmek. Başında “besmele” çekmek, sonunda “elhamdülillah” demek.
– Pazarlık yapmak.
Peygamber Efendimizin Sünneti ile ilgili Ayetler
Güzel dinimizin iki temel kaynağı vardır. Bunlar yüce kitabımız Kur’ân-ı Kerîm ve Peygamber Efendimiz’in Sünneti’dir.
Kur’ân-ı Kerîm’de şöyle buyurulmaktadır:
“Peygamber size ne verirse onu alın, neyi yasaklarsa ondan da kaçının!” [Haşr sûresi (59), 7].
“De ki: Allah’ı seviyorsanız, bana uyunuz ki, Allah da sizi sevsin ve günahlarınızı bağışlasın” [Âl-i İmrân sûresi (3), 31].
“Allah’a ve kıyamet gününe kavuşacağını uman sizler için Allah’ın Resûlü’nde güzel bir örnek vardır” [Ahzâb sûresi (33), 21].
“Allah’a ve Resûlü’ne inanıyorsanız, anlaşmazlığa düştüğünüz konuları Allah’a ve Resûlü’ne arz ediniz!” [Nisâ sûresi (4), 59].
“Hayır Rabbine andolsun ki onlar, aralarında çıkan anlaşmazlıklarda seni hakem tayin edip verdiğin hükmü, içlerinde hiç bir sıkıntı duymadan kabul edip teslim olmadıkları sürece tam mü’min olamazlar” [Nisâ sûresi (4), 65].
“Gerçekten sen, doğru yola, Allah’ın yoluna çağırıyorsun” [Şûra sûresi (42), 52].
“Peygamber’in emrine muhâlefet edenler, fitneye ya da can yakıcı bir azaba uğramaktan çekinsinler” [Nûr sûresi (24), 63].
“Kim Peygamber’e itaat ederse, Allah’a itaat etmiş olur” (Nisâ sûresi (4), 80].
Hz. Peygamber şöyle buyurmaktadır:
“…Kim benim sünnetimden (yaşama tarzımdan) yüz çevirirse benden değildir” (Buhârî, Nikâh 1; Müslim, Nikâh 5).
“Dinin elden çıkışı sünnetin terkiyle başlar. Halat nasıl lif lif kopup parçalanırsa, din de sünnetin birer birer terkiyle ortadan kalkar” (Dârimî, Mukaddime 16).
Bütün bu âyet ve hadisler, müslümanların ancak sünnete sarılmak ve ondan ayrılmamaya çalışmak suretiyle İslâmî kimliklerini koruyabileceklerini ifade etmektedir. Zira açık bir gerçektir ki, sünnetin terkedilmesiyle doğacak boşluk, sünnetin tam zıddı demek olan bid’atla doldurulacaktır.
Sünnet, en kısa ve genel anlatımıyla “İslâm kültürü” demektir. Bid’at ise, İslâm kültürüne ters düşen, onda yeri olmayan ve fakat ondanmış gibi görülmeye ve gösterilmeye çalışılan yabancı unsur demektir. Muhtelif kıta ve iklimlerde yaşayan müslümanlar arasında çağlar boyu görülegelen ortak değerler ve uygulama benzerlikleri, sünnetin belirleyiciliği, birleştiriciliği, bütünleştiriciliği yani evrenselliği sayesinde olmuştur. Açıkca söyleyecek olursak, ümmet sünnetle vardır, onunla yaşar. Yozlaşma sünnetten ayrılmakla başlar.