Akciğerli Balıklar, (Latincesi, Dipnoi). Tükel ağızlılar alt sınıfından balık takımıdır. Diğer bir ifade ile Akciğerli balıklar, Sarcopterygii sınıfından solungaç solunumu yapmakla beraber ihtiyaç duyulduğunda hava solunumu da yapabilen tatlı sularda yaşayan balıklar altsınıfıdır. Burun delikleri arka burun yoluyla gırtlağa açılır. Bu bağlantı su değişimine yarar. Küçülmüş solungaçları yanında, Neoceratodus adlı türünde bir, öteki türlerinde iki akciğer vardır. Ciğerleriyle soluyarak su dışında hareket edebilirler. Omurgalılar soyağacında, kendilerine özgü bir dal oluştururlar. Akciğerli Balıklar’ın vücutları uzunca yapılı ve yuvarlakçadır. Sırt ve anal yüzgeçleri bulunmaz. Göğüs ve karın yüzgeçleri zeminde sürünmeye yarayacak biçimdedir.
Akciğerli Balıklar’ın bugün altı türü vardır. Uzun, yılanımsı, pullu vücutları, üçgen kafaları, geniş ağız ve üç çift büyük diş plakları belirgin özellikleridir. Örnekleri Tropikal Afrika’da, Senegal balçık balığı, Avustralya’da akciğerli barramunda, Güney Amerika’da karamaru’dur.
Akciğerli Balıkların Özellikleri
Dipnoi bir grup sarkopterygi balığıdır, genellikle akciğer balıkları olarak bilinir. Onların “ciğerleri”, yüzme amaçlı kullanılan, akciğer balıklarında oksijeni emen ve atıkları gideren modifiye edilmiş bir yüzme kesesidir. Afrika ve Güney Amerika’daki modern akciğer balıkları, içinde bulundukları su birikintileri kuruduğu zaman, çamura girerek ve kendilerini mukoza kaplı bir yuva içinde kapatarak hayatta kalabilir. Bu süre zarfında, solungaçları yerine yüzme keseleri içerisindeki havayı solurlar ve metabolik hızlarını çarpıcı bir şekilde azaltırlar. Bu balıklar su altında tutulursa ve hava solumasına izin verilmezse boğulurlar!
Akciğerli Balıklar Nasıl Nefes Alır?
Tüm akciğer balıkları, düşük oksijen seviyelerinde sudaki havayı solumak için akciğerleri geliştirmiştir. “Akciğerleri”, oksijeni emmek ve atıkları gidermek için kullandıkları, modifiye edilmiş bir yüzme kesesidir.
Bu akciğerler sayesinde, Afrika gibi ülkelerde meydana gelen şiddetli kuraklık dönemlerine uyum sağlama konusunda büyük bir problemleri yoktur. Göllerde sular tükendiğinde ve tüm balıklar öldüğünde, akciğer balıkları ıslak çamurda bir delik açar ve yağmurlar tekrar gelene kadar temel yaşam aktivitelerini durdururlar ve sonra canlanabilirler. Bu inanılmaz kuruma stratejisi, yaşamlarını 4 yıla kadar uzatmalarını sağlar.
Akciğer balıkları yukarı doğru yüzer ve kafalarını, burunlarının ucu nefes alırken zar zor su yüzeyine değecek şekilde konumlandırır. Sonra ağızlarını açarlar ve suyun hemen üzerindeki havayı emerler.
Avustralya Akciğerli Balıklar
Bu balıklar yaklaşık bir metre uzunluğundadır ve yetişkin yaşlarında 40 kg ağırlığındadır, ancak daha büyük boylu türler kaydedilmiştir. Avustralya akciğer balıkları geniş ve üst üste bindirilmiş pullara sahip uzun bir gövdeye sahiptir. Yüzgeçleri genişitr; art arda uzamış ve vücudun orta kısmında yer almaktadır.
Ek olarak, küçük bir ağzı, düzleştirilmiş ve konik bir başı vardır, gözleri küçüktür ve kuyrukları uçları sivridir. Vücutlarının sırt kısmı kahverengimsi veya zeytin yeşili, karıncık pembemsidir. Yiyecekleri ezmek için güçlü diş plakaları vardır ve burun, gözeneklerle kaplıdır.
Avustralya akciğer balıkları genellikle 22 ila 28 ºC arasında değişen sıcaklıkları tercih eder. Genellikle büyük lagünlerde, rezervuarlarda, genel olarak derin akıntılı sularda, su altındaki çamurlarda yaşarlar. Yiyecek aramak için dışarı çıktıklarında gece boyunca daha hareketlidirler. Hareketleri oldukça yavaştır, sadece bir tehlike gördüklerinde veya avlarını yakalamaya çalıştıklarında hızlanırlar. Kuraklık zamanlarında çamur ve yaprak çöpü arasında sığınırlar, ancak ortamın nemli olması zorunludur, çünkü nefes almak için tamamen atmosferik havaya bağlı değillerdir.
Yaklaşık 84 santimetre uzunluğa sahip olduklarında cinsel olgunluğa erişirler. 90’a kadar yumurta ve daha fazlasını üretebilirler. Kuluçka 20 ila 30 gün arasında gerçekleşir ve 40 gün sonra yavrular katı yiyecekleri yiyebilirler.
Afrika Akciğerli Balıklar
Afrika akciğer balıklarının iki ciğerleri vardır ve havayı solumaktadır. Bu hayati bir özelliktir, çünkü genellikle kurumuş olan su yollarındaki taşkın ovalarında yaşarlar. Bu riskli durumun üstesinden gelmek için, etraflarında, akciğerlerinden nefes alarak 1 yıla kadar yaşayabilecekleri bir kozaya dönüşen ince bir sümük tabakası salgılarlar.
Afrika akciğerli balıkları ayrıca suda kış uykusuna yatarlar; burada toprağa 1-9 inç delik açarlar ve su yollarının dibindeki kalıntıları temizlerler. Sonra, durdukları yerde ampul şeklinde bir oda oluşturmak için çamurda sallanıyorlar. 4 yıla kadar dayanabilen bu durumda metabolizmaları yavaşlar ve besinleri kas dokusunun parçalanmasından gelir. Afrika Akciğerli balıkları arka bacaklarını kendilerini alt yüzeyden kaldırmak ve ileri itmek için kullanabilirler. Bu muhtemelen ciğerlerini hava ile doldurma kabiliyetleri nedeniyle, vücutlarının suda yüzdürme kabiliyetine katkıda bulunur.
Arapaima Gigas Cins Lepidosiren
Bu akciğerli balık türü Güney Amerika sularında hayatta kalan tek türdür ve bilimsel adı Lepidosiren paradoxa’dır. Ayrıca sık sık “Amerikan çamur balığı” ve “pullu semender balığı” veya piramboia, pirarucu-bóia, traíra-bóia da denir.
Vücutları uzundur ve 125 cm uzunluğa kadar ulaşabilir. Bu türün balığının ince flagellum benzeri pektoral yüzgeçleri vardır. Bu yüzgeçler, tabanda en az 4 kemik bulunan diğer balık türlerine kıyasla çok farklı bir özellik olan tek bir kemik üzerinden omza bağlanır. Bu özellik, diğer karasal omurgalıların, kendilerinin ataları olduğu hipotezini temel alarak açık bir benzerliktir.
Amerikan çamur balıkları, gençken nefes almalarına yardımcı olan solungaçlara sahiptir, ancak yetişkinlikte, solungaçları neredeyse işe yaramayacak kadar zorlanarak kullanırlar. Gençliklerinde daha koyu bir kabartma altında altın ten rengine sahipken yetişkin olduklarında renkleri her örneğe göre kahverengi veya griye dönüşüyor.
Akciğerli Balıklar Tarihçesi
Bilinen yedi fosil akciğerli balık ailesi varken, Trias’ta sadece iki tanesi hayatta kalmayı başarmıştır (ve bugün hala var). Bugün hayatta olan sadece üç cins akciğer balığı vardır ve her biri tek bir kıtada bulunur. Avustralya akciğer balığı Neoceratodus’tur; Güney Amerika’da Leipdosiren yaşar; ve Protopterus Afrika’da yaşıyor. Bunların en büyüğü, 1.8 metreye kadar uzayabilen Avustralya türlerdir. Neoceratodus bugün yalnızca Avustralya’da bulunsa da, bu cinsin ve ilgili Ceratodus’un fosilleri neredeyse tüm dünyadaki Mesozoyik tabakalarında bulunmuş ve bu grubun bir zamanlar çok daha geniş bir dağılım gösterdiğini ortaya koymuştur.
Akciğerli balıkların, tetrapodların en yakın yaşayan akrabaları olduğuna ve onlarla bir takım önemli özelliklere sahip olduğuna inanılmaktadır. Bu karakterler arasında diş minesi, pulmoner kan akımının vücut kan akışından ayrılması, kafatası kemiklerinin düzenlenmesi ve dört tetrapod ayağı ile aynı konumda ve yapıya sahip benzer boyutta dört uzuv bulunması vardır. Ancak, Sarcopterygii arasındaki ilişkiler hakkında hala tartışmalar mevcuttur.
Akciğerli Barramunda
Akciğerli Barramunda, (Latincesi Neoceratodus forsteri). Akciğerli balıkların, Boynuzdişligiller familyasından, yaşayan tek cinsin iki türünden biridir. Kuzey Avustralya’daki ırmaklarda yaşar. Uzunluğu 1.5-2 metredir. Pulları büyük, yuvarlak ve tırtıllıdır. Rengi genellikle siyahtır. Solungaçlarından başka bir de akciğeri vardır. Yaşadığı sularda oksijen azalınca akciğeriyle solunum yapar. Eti kırmızıdır ve yenir.