Adıyaman nerede yani Adıyaman hangi bölgededir? İşte Adıyaman nüfusu, yüzölçümü, alan kodu, yüzey şekilleri, bitki örtüsü, iklimi ve Adıyaman ilçeleri gibi tüm detaylar.
Adıyaman, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde bulunan bir İl’dir. Orta Fırat Bölümü ile Güneydoğu Anadolu’nun Yukarı Fırat Bölümü üzerinde yer alan ve batıda “Yukarı Aksu ile doğuda” Fırat Vadisi arasında uzanan il, kuzeyden Malatya, batıdan Kahramanmaraş, doğudan Diyarbakır, güneyden Şanlıurfa ve Gaziantep illeriyle çevrilidir. Adıyaman yüzölçümü 7.871 km², alan kodu 416, plaka kodu 02’dir. Adıyaman nüfusu 2018 yılına göre ilçeleriyle birlikte 624.513’dir. Adıyaman iline bağlı 8 ilçe bulunmaktadır. Adıyaman ilçeleri; Besni, Çelikhan, Gerger, Gölbaşı, Kâhta, Samsat, Sincik ve Tut.
Adıyaman, tarihin bilinen en eski yerleşim yerlerinden biridir. Adıyaman Palanlı Mağarasında yapılan incelemelerde kent tarihinin M.Ö. 40.000 yıllarına kadar uzandığı anlaşılmıştır.
Cumhuriyetin kuruluşundan 1954 yılına kadar eski idari yapısı korunarak Malatya’ya bağlı kaza konumunda olan Adıyaman 1 Aralık 1954 tarihinde 6418 sayılı Kanunla Malatya’dan ayrılarak müstakil il haline gelmiştir.
Adıyaman ili www.huzursayfasi.com merkezi Orta Fırat bölümü içinde yer alır. Kuzeyde bulunan Çelikhan ile Gerger ilçesinin bir kısmı Doğu Anadolu Bölgesine, Batıda bulunan Gölbaşı ile Besni ilçesinin bir kısmı ise Akdeniz Bölgesine dahil edilmiştir.
Adıyaman’ın Kuzey kesimi torosların uzantısı olan Malatya dağları ile çevrilidir. Çelikhan, Gerger ve Tut ilçelerinin arazilerinin çoğu dağlıktır. İlin belli başlı dağları; Güneye inildikçe ova nitelikli araziler başlar. Şanlıurfa ve Diyarbakır ile il sınırı oluşturan Fırat Nehri ilin can damarıdır. Gölbaşı, İnekli, Azaplı Abdulharap Gölleri Adıyaman’ın doğal gölleridir. Atatürk Barajının yapılması ile meydana gelen Atatürk Barajı gölü, Adıyaman için adeta deniz niteliğindedir.
Adıyaman İli haritası
ADIYAMAN YÜZEY ŞEKİLLERİ
Kuzey kesimi dağlık olan il, Orta Toroslar ile Güneydoğu Toroslar’ın birbirlerinden ayrıldıkları alanda yer alır. Günney kesimi, Fırat Irmağının aktığı genişçe bir ovadan oluşur. Oldukça düz ve geniş olan bu ovanın toprak yapısı alüvyonludur. Toroslar’ın uzandığı kuzey kesiminde. Akdağ (2.567 m). Ulubaba Dağı (2.567 m), Recep Dağı (2.300 m) ve Nemrut Dağı (2.200 m) gibi doruklar yükselir. İl merkezinin yer aldığı alanın ortalama yükseltisi 725 m’dir. Bu yükselti, daha güneydeki ovalık alana doğru giderek alçalır, ova tabanında 600 m’ye iner. İl sınırları içindeki ırmakların tümü kuzeydeki dağlık kesimden (Güneydoğu Toroslar) doğar. Aştıkları dar boğazlar içinde güneye doğru birbirlerine kabaca koşut olarak uzanan ırmaklar, Fırat’a katılırlar. Fırat, ilin güney ve doğu sınırlarını oluşturur. Kolları arasında Kâhta Çayı, Göksu Çayı, Çakal Çayı, Kalburcu Suyu, Taraksu ve Karuç Çayı en önemlileridir. Irmakların rejimi genellıkle düzensizdir. Bunda, yaz kuraklığının rolü büyüktür. Akımlarının en yüksek olduğu dönem ilkbahar (özellikle nisan), en düşük olduğu dönem de yaz sonudur. İl sınırları içindeki en büyük göl, Gölbaşı İlçesi’nin kuzeybatısındaki aynı adla anılan göldür. Çelikhan İlçesi”nin kuzeyindeki Abdulharap Gölü ile Gölbaşı İlçesi’nin batısındaki Azaplı Gölü Öteki önemli göllerdir.
ADIYAMAN İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ
Adıyaman’da yüzey şekillerindeki farklılık, iklime de yansır. Kuzeyde şiddetli bir kara iklimi, daha alçak olan güneydeyse daha ılıman bir iklim egemendir. Ancak ilde kışlar bütünüyle sert geçer. En soğuk ay, 4.3°C ortalamayla ocaktır. Kışlar, güneyden kuzeye doğru gidildikçe daha da sertleşir. Kıştan yaza geçiş, bütün kara iklimlerinde görüldüğü gibi birden olur, kar hızla erir, ot örtüsü hızla gelişir. En sıcak ay, 30.6°C ortalamayla temmuzdur. Yıllık ortalama sıcaklığı 16°C olan Adıyaman’da günümüze kadar ölçülmüş en düşük sıcaklık -9.4°C (ölçüldüğü tarih 18 Ocak 1964) en yüksek sıcaklık da 42.6°C (ölçüldüğü tarih 19 Temmuz 1965)’dir. Dağlık kesimlerle ovalık kesimler arasında yer yer farklılık görülmekle birlikte, ilde ortalama yıllık yağış 835.4 mm’dir.
Doğal bitki örtüsü iklime ve yüzey şekillerine bağlı olarak değişiklik gösterir. Güneydoğu Anadolu Bölgesinde en fazla orman alanını içine alan il topraklarının % 18’i ormanlarla kaplıdır. İlin kuzeyinde geniş yer tutan ormanlarda meşe türü ağaçlar egemendir. Bu ormanlar içinde, ayrıca dağınık olarak öteki yayvan yapraklı türler de görülür. Süregelen kesin ve yangınlar sonucu , meşeler çoğu yerde bodurlaşmış olmakla birlikte, gerçek orman özelliğinde meşe toplulukları da yaygındır. Güneye doğru gidildikçe kuru ve sıcak bir iklime koşut olarak bitki örtüsü, daha cılızlaşırsa da Fırat boylarında geniş çayırlık alanlar yer alır. Bunlar, aşırı yaz sıcaklıklarının etkisiyle yaz başlarında kurur. Toroslar’ın güneyinde ot toplulukları ve bodur çalılıklardan oluşan bozkır görünümündeki yerler, yok edilen meşe ormanlarının yerinde kalan kıraç alanlardır.
ADIYAMAN TARİH
Adıyaman ve çevresinin tarihi çok eski dönemlere iner. Adıyaman’ın 5 km kuzeyinde yer alan Örenli Köyü’ndeki Perre ve Paianlı mağaralarında paleolitik çağa ait resimler bulunmuştur. Samsat’ta bulunan bir yazıt, buranın İÖ 1. bin yıllarından bu yana bir yerleşim merkezi olduğunu ortaya koymaktadır. Hititlerin ve Geç Hitit krallıklarının egemenliğinden sonra Urartular ve Babilliler bölgeyi ele geçirdi. Asur Kralı II. Sargon İÖ. 708’de Samsat ve çevresini Urartularla yaptığı savaşlar sonunda ülkesine kattı. Asur Krallığının yıkılışından sonra bölge Med, daha sonra Pers egemenliğine girdi. Pers egemenliği, İskender’in İÖ. 333’te hemen hemen tüm Anadolu’yu ele geçirmesine kadar sürdü. İskender’in ölümünden sonra Seleukosların yönetimine giren bölgede, İÖ. 69’da başkenti Samsatolan Kommagene Krallığı kuruldu. Bu krallığın kurucusu I. Antiokhos, anısını sonsuzlaştırmak için, Adıyaman İli’nin sınırları içindeki Nemrut Dağı’nın tepesine bir mezar anıtıyla bir açıkhava tapınağı yaptırdı. Samsat iki kez Romalılarca kuşatıldıysa da alınamadı. İS. 72’de Roma İmparatoru Vespasianus, Kommagene Krallığı’na son vererek bölgeyi ele geçirdi. Roma-Part ve Bizans-Sasani çekişmelerinde bölge zaman zaman el değiştirdi. Samsat, Halife Ömer zamanında başlayan İslam akınları sırasında, 639’da Müslümanların eline geçti. Müslümanlarla Bizans arasında süren savaşlarda Samsat ve Hısn-ı Mansur (Adıyaman) önemli sınır kaleleri arasında yer alıyordu. 8. yüzyıldan 9. yüzyılın ortalarına kadar Müslümanlarla Bizanslılar arasında birçok kez el değiştiren, ancak genellikle Müslümanların egemenliğinde kalan bölge, 958’de İmparator toannes Tsimiskes döneminde Bizans İmparatorluğu’na bağlandı. Malazgirt Zaferi’nden sonra Türk âkınlarına uğrayan Samsat ve çevresini 1085’te Müslim bin Kureyş el-Ukayli ele geçirdi. Daha sonra, Suriye Selçuklularına bağlanan bölgeye, 1096’dan sonra Balduk adında bir Türkmen emiri egemen oldu. Birinci Haçlı Seferi sonunda Urfa’da kurulan Haçlı Kontluğu’na bağlanan bölge, 1151’e kadar Haçlı, 1151-1188 arasında Selçuklu egemenliği altında kaldı. 1188’de Eyyubilerin yönetimine geçen bölge, Moğol istilası sırasında yakılıp yıkıldı. 13. yüzyılın sonlarındaysa Mısır-Memlûkları topraklarına katıldı. Memlûklar döneminde bölgeye çok sayıda Türkmen oymakları yerleşti, bunlardan Dulkadiroğulları Beyliği bağımsızlığını ilan etti. Osmanlı Padişahı Yıldırım Bayezit 1392’de Malatya ile birlikte Samsat’ı ülkesine kattı. Ancak, 1402’de Timur’a yenilince, Dulkadiroğulları bölgeye yeniden egemen oldu, 1516″da Yavuz Sultan Selim, bölgeyi ikinci kez Osmanlı topraklarına kattı. Hısn-ı Mansur (Adıyaman), Osmanlılar döneminde eski önemini yitirdi, kalesi kullanılmaz duruma geldi. Adıyaman, Tanzimat’tan sonra Malatya’ya bağlandı. Cumhuriyet ile birlikte kentin adı resmen Adıyaman, 1954’te de il merkezi oldu.
ADIYAMAN TARİHSEL ESERLER
Adıyaman İli güzel sanatlar alanında Kâhta İlçesi’nde bulunan Nemrut Dağı’n daki dünyaca ünlü açıkhava tapınağıyla tanınır. Kent merkezinde Türklerden önceki döneme ait eserler yok denecek kadar azdır. Kent merkezinin 5 km kuzeyindeki Pirin (Perre) mağaraları (burada 200 dolayında mağara vardır), Yontma Taş Çağı’na ait eserler vermesi bakımından önemlidir. Mağara duvarlarında bu çağa ilişkin resimler vardır. Günümüze yıkıntı halinde ulaşmasına karşın en önemli yapı Adıyaman Kalesi’dir. Kaleyi Anadolu’ya akınlar yapan Emevi Komutanı Mansur bin Cavana, Bizans saldırılarına karşı koymak için 7. yüzyılda yaptırdı. Daha sonraları, Abbasi, Halifesi Harun ür-Reşit aynı amaca hizmet etmesi için onarttı, Osmanlı döneminde önemini yitirdi.
Kent merkezinde bulunan tarihsel anıtların büyük çoğunluğu zaman içinde onarım gördü, yenilendi ve önemli ölçüde ilk yapıldıkları döneme özgü niteliklerini yitirdiler. Bu tür eserlerin başında Kap Camisi gelir. İlk biçimini 1768’de kazanan bu yapı 1923’te tümüyle yenilendi. Büyükçe bir kubbeyle örtülü asıl ibadet mekânının önünde iki sütunla ayrılmış bir ön mekân, onun da önünde son cemaat yeri vardır. Kentin en büyük dinsel yapısı olan Ulu Cami’nin ilk yapılışı Dulkadiroğulları dönemidir. Ancak bu yapı da 1863’te tümüyle yıkılarak yenilendi, yerine yapılan ikinci yapı da 1903’te onarılarak günümüze gelebildi. Asıl ibadet mekânı kare planlı olup örtü sistemi, ortada dört payeye oturan büyükçe bir kubbe ve köşelerde dört küçük kubbeden oluşur. Ortadaki büyük kubbenin dört yanındaki mekânların örtü sistemiyse beşik tonozdur. Ayrıca yapının giriş bölümünde çapraz tonozla örtülmüş yedi bölümlü bir son cemaat yeri bulunmaktadır. Adıyaman kentinin öteki tarihsel yapıları arasında Hacı Abdülgahi Camisi olarak da anılan 1557’de yapılmış ve 1640’tan başlayarak türlü değişikliklere uğramış Çarşı Camisi ile yine özgün durumunu koruyamayan 1638’de İbrahim Bey’in yaptırdığı Eskisaray Camisi, 1720 tarihli Hacı Süleyman Mescidi ve kesin yapım tarihiyle özgün durumu saptanamayan Siratut Camisi dikkati çeken dinsel anıtlardır.