Kaide; bir şeyin aslı, esası, kuralı, temeli. Bir ilmin ihtiva ettiği düsturların her biri. Taban, temel, esas, Usûl, erkân, muâşeret düzeni, yol yordam anlamlarına gelmektedir. Kaide‘nin diğer bir anlamı ise, bir şeyin yere dayanan bölümü veya bir şeyin üzerine oturtulduğu nesne, ayaklık, duraç, taban, ayaklık anlamına gelir.
KAİDE İLE İLGİLİ ÖRNEK CÜMLELER
– Güneşten yanmamış tarafı fildişi bir sütunun kaidesine benziyor. (Halide Edip Adıvar)
– Onları sıkmamak için bahçeyi terk etmek zarafetin en sade kaidelerindendi. (Halit Ziya Uşaklıgil)
– Din, kâinâtın ve insanın yaratılış gâyesini kavramayı sağlar. Kundak ile kefen arasındaki hayatı tanzîm eder. İnsanı, dünyâda vicdan huzûruna, âhirette ise ebedî saâdete hazırlayan kânun ve kaideler manzûmesidir.
– Tıp ilmi, Allâh’ın vücuda yerleştirdiği muazzam kaidelerle ilgilenir. Botanik ilmi de, Cenâb-ı Hakkʼın topraktan biten nebâtâta koyduğu ilâhî kaideler etrafında faâliyet gösterir. Hikmet ise, bütün ilimlerin iştigâl ettiği kânun ve kaidelerin sahibini tanıyabilmekle meşgul olur. Çünkü ilmin gâyesi, bilgileri zihne istiflemek değil, o bilgilerin aslî kaynağındaki sır ve hikmetleri, kalbin idrâk edebilmesidir. Bu da, nûr-i ilâhînin kalpte tecellîsi ile mümkündür.
– Bütün ilimler, Allâh Teâlâ’nın varlıklara ve hâdiselere koyduğu kaide ve kânunların tespit ve keşfinden ibârettir. İlimlerin terakkîsi de bu keşiflerin artırılması ile mümkündür. Lâkin sadece Allâh Teâlâ’nın kâinattaki varlık ve hâdiselere koyduğu kaide ve kânunları tespit edip o safhada takılı kalmak ve kuru kuruya seyretmek, hakîkî mânâdaki «bilmek» değildir.
– Îman, gücünü Peygamber Efendimiz’e muhabbetten almıştır. Çünkü bütün bu ulvî yolculukların temel vesîlesi, Allâh’a ve Rasûlü’ne olan muhabbettir. Zîrâ Cenâb-ı Hak, kendisine ve hakîkate varabilmenin yegâne yolunun, O’na muhabbet ile tâbî olmaktan geçtiğini beyan buyurmuştur. Çünkü sevginin şartı ve aşkın temel
kaidesi; sevilen kişiye duyulan muhabbet ve aşktan dolayı o kişinin sevdiği her şeyi de sevmektir. Allâh Teâlâ’ya muhabbet de, en başta O’nun Habîb’ine muhabbetten geçer. Böylece tasavvuf, Efendimiz -aleyhissalâtü vesselâm-‘ın mübârek hayatıyla zâhiren ve bâtınen bütünleşerek, engin bir ilâhî muhabbetle kaynaşmak demektir.