Modern binaların yapımı, inşaat işçilerinin bulunduğu yüksekliğe binlerce ton malzemenin hızla çıkarılmasını gerektirir. Vinç operatörü, kumanda kabininde, bütün iş kollarının ihtiyaçlarına cevap verir. Vincin kolu, en ağır ya da en havaleli yükleri tam istenilen yere bırakır.
Vinç, insan gücünün yeterli olmadığı büyük ve ağır cisimlerin kaldırılmasında kullanılan bir iş makinesidir. Bu ağır iş makineleri; yüklerin, vinç ucuna bağlanıp bir yerden başka bir yere aktarılmasını sağlar.
Kullanıldıkları yere göre, vinçler sabit ya da hareketlidir. Hareketli vinçler, bir ray düzeneği üzerinde yol alabilir, paletli ya da lastik tekerlekli motorlu araçlar üzerinde taşınabilir, hattâ bir yüzer duba üzerine yerleştirilebilir.
Bir vinç, düşey bir destek ya daa kule ile ok ya da kanat diye adlandırılan yatay ya da eğik bir koldan meydana gelir. Desteği üzerine eklemlenmiş olan kol, iş yerinin üstünde yer değiştirir ve en uç noktası, şantiyenin bütün kısımlarına, hattâ en uzak noktalarına bile ulaşabilir.
Genellikle elektrik motoru olmak üzere, çeşitli motorlar, kolu, ekseni çevresinde döndürür, vince yer değiştirtir ve yük halatını yükseltip indirirler. Vinci çalıştıran operatör genellikle, desteğin tepesindeki bir kabinin içinde oturur; oradan, yük istenilen yere yaklaştığında, işçilerin yaptığı işaretlere bakarak vinci yönetir. Bazı inşaat yerlerinde, vinç operatörü ile ustalar arasında bir ses bağlantısı vardır ve emirler ona walkie-talkie (vokitoki okunur) denilen bir el telsiziyle iletilir.
Bazı manevralar, bir uzaktan kumanda sistemiyle yaptırılır. Bu sistemde, vinç operatörü, inşaat alanının en iyi göründüğü bir yerden, önündeki kumanda düzeneğini kullanarak vinci yönetir. Vinçlerin kuleleri gerek teleskopik oldukları için açılıp uzatılarak, gerek yeni iskeletler eklenerek, inşaatla birlikte büyütülebilirler: Bu durumda, kulenin dengesini ve sağlamlığını sağlamak için vincin ayağına ağır betonarme safralar koymak gerekir.
Vinçlerin çalışma prensipleri
Vinçler; insan gücü, elektrik enerjisi veya akaryakıt ile çalışır. Motor gücünün dişli çark sistemi yardımıyla mevcut halatın yukarı veya aşağıya hareketi vinçlerin çalışma prensibini oluşturur. Motordan alınan ilk hareket, dişli çark sitemine şaft yardımıyla aktarılır. Dişli çark sisteminde oluşan güçle makara sistemi hareket ettirilir. Makara üzerinde çelik halat ve halatın ucunda da kanca bulunur.
Çelik halat ucunda bulunan kanca sistemi ise genellikle çelik dökümden elde edilir. Vinçlerin üzerinde maksimum taşıyabilecekleri yük kapasitesi yazılıdır. İş güvenliği açısından bir hususu hatırlatmakta fayda görüyoruz. Vinçlerin taşıma kapasitesinden daha fazla yük yüklenerek kesinlikle çalıştırılmamalıdır. Bu durum son derece tehlikelidir vebu nedenle oluşabilecek iş kazaları insan hayatını tehdit eder niteliktedir.
Vinç çeşitleri nelerdir?
1. Kule vinç: Adından da anlaşılabildiği gibi kule şeklinde olan vinçlerdir. Bu tip vinçler genellikle liman ve inşaat şantiyelerinde konteyner gibi ağır yüklerin taşınmasında kullanılır. Kule vinçlerde operatör, vinç ortasında bulunan cam bölmeden vinci yönetir.
2. Pergel vinç: Pergel şekline benzeyen, kendi ayağı veya sağlam bir beton kolon üzerine monte edilebilen ve 360 derece dönebilen bir vinçtir. Bu tip vinçlerin dönme açıları ayarlanabilir. Vinç üzerinde bulunan operatör odasından gerekli manevralar gerçekleştirir.
3. Sepetli vinç: Sepet vinçlerde, vincin ucunda sepet şeklinde bir platform bulunur. Merdivenle erişilemeyen yerlerde kullanılmaktadır. Bu nedenle itfaiyeciler ve enerji nakil hattı personellerinin en çok faydalandığı iş makineleridir. Sokak lambaları veya enerji iletim hatlarının bakım onarım işlerinde kullanılan vinçler sepetli vinçlere örnek teşkil eder.
4. Gezgin vinç: Gemi makine daireleri, elektrik santralleri gibi yerlerde kullanılan, iki tarafında ray bulunan, belirli bir alanda hareket kabiliyeti olan, özel üretim vinçlerdir.
5. Tek Ray vinç: Tek bir hat üzerinde hareket eden, belirli kapasitede yük kaldırabilen bir iş makinesidir.
Yukarıda saydığımız yaygın kullanılan vinç modellerinden başka zincirli, halatlı, mobil, paletli olmak üzere birçok vinç çeşidi bulunmaktadır. Vinçlerin kullanım amacına, imal ediliş şekline ve kullanım yerine göre isimleri farklılık gösterir. Bütün vinçlerin genel amacı yükleri taşımaktır.