Süs eşyası yapımında kullanılan mercan ilk bakışta yapraksız, küçücük bir ağaççığı andırır. Kırmızı ya da mor renkteki bu dallar aslında bitki değil, denizlerde yaşayan küçücük hayvancıkların iskeletleridir. Anthozoa ya da Mercanlar, omurgasız hayvanların Knidliler şubesinin denizlerde yaşayan bir sınıfıdır. Yumuşak mercanlar, boynuzsu mercanlar, dikenli mercanlar, gerçek mercanlar gibi çeşitleri vardır.
Mercanlar sıcak denizlerde yaşayan ve koloniler meydana getirerek dal budak salan deniz hayvanlarıdır. Daha çok Büyük Okyanus, Kızıldeniz gibi sıcak denizlerde, hatta Akdeniz’in sıcak kesimlerinde bulunurlar. Canlı mercanlar, daha önce ölmüş mercanların İskeletleri üzerinde gelişir ve birkaç tonu bulan muazzam kireç kitleleri hâlinde yığılırlar. Bazı mercanlar, elverişli ortam buldukları zaman denizlerin içinde sığlıklar, kıyı setleri, resifler, hattâ atol denilen adacıklar meydana getirirler. Sadece planktonla beslenen mercanların böylesine büyük işler başarmaları gerçekten şaşılacak bir şeydir.
Mercanadaları Nasıl Oluşur
Mercanlar, geniş kitleler halinde gelişerek «set resifleri»ni, «atoller»i (mercanadaları), «kıyı resifleri»ni meydana getirirler.
Set resifleri
Karadan az ötede olduğu gibi çok uzaklarda da bulunurlar. Milyarlarca mercanın kalkerli iskeletinin üst üste yığılmasından meydana gelmiştir. Kara ile bu resifler arasındaki boğaz gibi dar kısımda «lagün» denilen sığ kıyı gölleri, tuzlu deniz suyu bulunur. Çok kere setin bazı kısımları denizde küçük adacıklar şeklinde yükselmiş bulunur. Üzerlerinde pek fakir ilkel bir bitki örtüsü yerleşmiştir. Setin büyük bir kısmı suyun altındadır. Avustralya”nın doğusundaki Büyük Resif Setti, 2.400 km. uzunluğun da, 20-150 km. genişliğindedir.
Atoller (Mercanadaları)
Mercanların bir araya gelerek meydana getirdikleri ada aklardır. Çember biçimindedirler, ortaların da küçük bir göl bulunur. Çoklukla fırtınalı havalarda gemilerin barınabileceği bir liman meydana getirirler.
Kıyı Resifleri
Kıyı boyunu bir saçak gibi kuşatan resiflerdir. Ada çeşitli sebeplerden ötürü alçalacak olursa, mercanlar resiflerini yukarıya doğru genişletirler. Böylece eski kıyı resifi bir set resifi halini alır. Ada daha çok alçalarak suların altında kaybolursa, mercanlar resiflerini gene yukarıya doğru geliştirerek su yüzeyine kadar çıkarlar. Mercanlar, hayvanlar aleminde selenterelerin bir sınıfını meydana getirirler.
Mercanlar nasıl çoğalır
Mercanlar küçük larvalar (kurtçuklar) yumurtlarlar. Çevrelerindeki kirpikçikler ile suyun içinde hareket edebilen, suyun akıntısı ile yer değiştiren bu kurtçuklar kayalara tutunurlar, her biri, yeni bir mercan ailesi meydana getirir. Bunun tomurcuklanmasından daha başka mercanlar meydana gelir. Böylece, kalker iskelet, üzerine yeni kalkerlerin eklenmesiyle gelişir. Mercanlar hareket kabiliyetlerini tamamen kaybederler, bir bitki gibi sabit bir hayat yaşamaya başlarlar. Bundan dolayı, mercanlar uzun zaman deniz bitkisi sanılmıştır.
Mercanlar, daha çok Hint Okyanusu’n da Büyük Okyanus’ta, Kızıldeniz’de, Akdeniz’in Cezayir, Batı İtalya kıyılarında bulunur. Özel ağlarla taranarak ele geçirilen mercanlar, Sicilya, Marsilya, Cenova, Napoli gibi limanlarda satışa çıkarılır. Ancak günümüzde mercan ticaretine uluslararası bir engelleme gelmiştir. Çünkü mercanların nesli bu ticaret sebebi ile tükenme tehlikesi yaşamaktadır.
Mercanların pek çok çeşidi vardır. Kimi ağaç dalı, kimi çiçek, kimi yelpaze, kimisi de çimen biçimindedir. «Deniz yelpazesi» denen bir çeşidi, çok zarif olmasına karşılık pek makbul tutulmaz, çünkü bunlar denizden çıkar çıkmaz, renklerini kaybederler; bunlar cilalanıp perdahlanacak kadar da sert değildirler.