Havaici asliyye temel ihtiyaçlar (aslî ihtiyaçlar) anlamına gelip zekata tabi olmayan mallar için kullanılan fıkhi bir tabirdir.
Havaic-i asliyye (aslî ihtiyaçlar)’tan maksat; mesken ve ev için gerekli eşyalar, kışlık ve yazlık elbiseler, lüzumlu silah, alet edevat, kitap, binek hayvanı, hizmetçi, köle veya câriye ile bir senelik nafakaya mahsus erzaktır. Borca karşılık elde bulunan paralar da aslî ihtiyaç olarak kabul edilir.
Zekat ve sadaka-i fıtırla yükümlü olmak için kişinin ve bakmakla yükümlü olduğu aile birelerinin temel ihtiyaçlardan yani havaici asliyeden fazla olarak nisap miktarı mala sahip olma şartı vardır.
Temel ihtiyaçlar, kişinin yaşamını devam ettirmesi için gerekli zaruri şeylerdir. Bir malın temel ihtiyaçtan sayılmasında kullanılan en temel ölçüt, o malın kişinin sağlık ve güvenlik içinde yaşamasını temin eden veya buna birinci derecede yardımcı olan bir özellik taşımasıdır.
İslâm’da diğer bedenî ve malî yükümlülüklerde olduğu gibi, zekatta da mükellefin durumu göz önünde bulundurularak, makul ve taşınabilir sorumluluk yüklenmiştir. Bu nedenle fakihler, zekat ve sadaka-i fıtr ile yükümlü olmak için, kişinin temel ihtiyaçlarından fazla olarak Nisâp miktarı mala sahip olma şartını aramışlardır.
Zira temel ihtiyaç miktarı ile refah ve zenginlik meydana gelmez. Temel ihtiyaç miktarı mal, kişinin yaşaması için zarurî olan miktardır. Allâh Teâlâ Kur’ân’da, “Neyi infak edeceklerini sana soruyorlar, de ki, fazlayı, artanı…” buyurmuştur (Bakara, 2/219).
Hz. Peygamber’e bir adam gelerek bir dinarım var ne yapayım, dedi. Kendine harca buyurdu. Bir dinarım daha var dedi, ailene harca buyurdu. Bir dinarım daha var dedi, çocuklarına harca, buyurdu. Adam bir dinarım daha var deyince, sen daha iyi bilirsin, buyurdu (İbn Kesir, I/256). Temel ihtiyaç maddeleri insanın kendinin ve bakmakla yükümlü olduğu aile bireylerinin hayat ve hürriyetini korumak için muhtaç olduğu şeylerdir.
Nisab (miktarı) nedir?
Nisab; altın cinsinden 20 miskal altın, gümüş cinsinden 200 dirhem gümüş, koyun ve keçi cinsinden kırk koyun veya keçi, sığır ve manda cinsinden otuz sığır veya manda, deve cinsinden ise beş deve üzerinden hesaplanır.