FERSAH; Bir mesafe ölçüsü, Farsça “fersenk” kelimesinden Arapça’ya “fersah” şeklinde geçmiştir. Kâmûs-u Osmânî’de bu kelime: “Üç mil uzunluğundaki mesafeye denir” diye tarif edilmiştir.
Hem maddî hem de manevî şeyler için kullanılır. Maddî olmayan şeyler için kullanıldığında genellikle mükerrer olarak gelir. Meselâ: “Falanca kimse ustasını fersah fersah geçmiştir” denir (M. Zeki Pakalın, Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimler sözlüğü, Fersah maddesi).
Kuzey İran lehçelerindeki bir şekilden Arapça’ya geçmiş bir tabir olup, fars, frasang, pehl ve farsang şeklinde, İran’da kullanılan bir yol ölçüsü olup, aşağı yukarı at ile bir saatte gidilen mesafeye denktir.
Altı bin zirâ’ veya zirâ’ı resmî (1,0387 m.) den ibaret olan bir fersah, 6232, 2 m.ye tekâbül eder. Arap fersahı 3 mil veya 12000 zürrâ-5762,7 m. idi.” (CL. HUART, Fersah, İA c. IV, İstanbul 1948 s.574)
Fersah; çok eski bir mesafe ölçüsü olması hasebiyle ve henüz metrenin bilinmediği bir dönemde kullanıldığı için, bugün metre cinsinden karşılığını tam olarak tesbit etmek zordur. Ancak yaklaşık bazı rakamlar vermek mümkündür.
Yukarda bir fersahın 6232,2 m.ye, bir Arap fersahının da 3 mil yani 5762 m. olduğu belirtiliyor. Ayrıca deniz fersahının 5555 m., kara fersahının da 4444 m. olduğu söyleniyor. Aradaki farkın, hesaplamada esas kabul edilen ölçüden kaynaklanması muhtemeldir. Örneğin deniz mili 1853 m., kara mili ise 1609 m.dir. Buna göre bir deniz fersahı (1855 x 3) 5559 m., bir kara fersahı da (1609×3) 4827 m.dir.
Sonuç, yuvarlak bir rakamla ifade edilmek istenirse, bir fersahı beş km kabul etmek en pratik yoldur.
Ashab (r.a.)’dan bize ulaşan haberlerle, müslümanların fersahı günlük hayatlarında ve serî konularda kullandıklarını görüyoruz. Meselâ Yahya b. Yezîd el-Hünâî, Enes b. Mâlik’e namazı kısaltma meselesini sorduğunda, O’nun şu cevabı verdiğini bildiriyor:
“Resulullah (s.a.s.), üç mil yahut üç fersah (üç mil yahut üç fersah di ye tereddüd eden, seneddeki Şu’be’dir) mesafeye gitmek üzere yola çıktığı zaman, namazı iki rekat kılardı” (Müslim, Müsâfîrîn, 12; Dâvûd, Sefer, 2).
Bir diğer rivayette şöyle denilmektedir:
“İbn Ömer ve İbn Abbas (r.a.), dört “berîd”lik bir mesafede namazı kısaltırlar ve iftar ederlerdi. Bu mesafe onaltı fersahtır” (Buhâri, Taksir, 4).
Abdullah İbn Abbas’ın, Mekke ile Tâif, Mekke ile Usfân veya Mekke ile Cidde arasındaki gibi bir mesafede namazı kısaltarak kıldığı haberi Mâlik’e ulaştığı zaman şöyle demiştir:
“Bu mesafe dört “berîd” dir (16 fersah) ve bana göre namazın kısaltıldığı en güzel mesafedir” (İmam Mâlik, Muvatta’, Kasrü’s-Sala, 3).
Halid ERBOĞA