Fırsatı fevt etmek deyimi anlamı
* Fırsatı kaçırmak, yazık etmek.
(Fevt: ölüm.)
Fikir almak deyiminin anlamı
* Bir konuda bir kimsenin düşüncesini almak.
* Birinin düşüncesinden yararlanmak.
* Birinden bir konu üzerine bilgi almak ya da düşüncesinden yararlanmak.
Örnek: İşe başlamadan önce deneyimli kişilerin görüşlerini sormalı, onların fikrini almalısın.
Örnek 2: Fikir alınacak insanlar konularında ehil kişiler olmalı.
Fikir yürütmek deyiminin anlamı nedir
* Düşünmek, eldeki verileri kullanarak bir sonuca varmak.
* Bir konu üzerinde kendi düşüncesini söylemek, tahminlerde bulunmak.
* Bir insanın bir konu ile ilgili olarak çözüm üretmek veya sonuca ulaşmak için düşünmesi ve o konuyla ilgili çıkarımlar yapması
Örnek: Bu konuda fikir yürütmek işime gelmiyor.
Örnek 2: Bu konuda pek çok fikir yürütmesine rağmen, hâlâ işin aslını çözebilmiş değil.
Fincancı katırlarını ürkütmek anlamı
* Riskli bir durumda tehlike getirebilecek bir davranışta bulunmak.
* Kötü niyetli kişileri ürkütecek hareketlerde bulunmak.
* Zararı dokunacak bir kimsenin hoşuna gitmeyen bir davranışta bulunmak.
* Kendisinden kötülük gelmesi beklenen birisinin hoşuna gitmeyecek davranışlarda bulunmak. Güçlü bir kişiyi kızdıracak şekilde hareket etmek.
Örnek: Kaymakamla konuşurken dikkatli ol, fincancı katırlarını ürkütme sakın!
Fincancı katırlarını ürkütmek deyiminin hikayesi
Bu deyim Nasrettin Hoca fıkralarına konu olmuş ya da fıkralardan kaynaklandığı düşünülen deyimlerdendir.
► Hoca, bir gece mezarlık kenarında yürüyerek evine doğru giderken, ayağı kayar ve boş bir mezara düşer. O zaman kendi kendine “Acaba burada biraz yatsam sual melekleri bana da gelir mi?” diye düşünür ve gömleğini çıkararak yarı çıplak mezara uzanır. Bu sırada hayvanları çanak çömlek ve cam eşya ile yüklü katırcılar da mezarlığa doğru gelirler. Katırların boyunlarına asılı zincirlerin çıkardıkları sesler, hayvanların konuşmaları ve katırcıların bağrışmaları duyulur. Nasreddin Hoca, bütün bu gürültü ve seslerden hiçbir anlam çıkaramaz. Kendi kendine “Ne tâlihsiz bir zamanda buraya düştüm. Kıyâmet Günü gelmişe benziyor” der.
Dehşet ve korku içindeki Nasreddin Hoca hemen mezardan kaçmayı düşünür. Fakat tam mezardan çıkacağı sırada, fincancı katırları da Hoca’nın düştüğü mezarın önüne gelirler. Mezardan yarı çıplak bir mahlûkun çıktığını gören hayvanlar, paniğe kapılarak ve birbirlerine çarparak koşuşmaya başlarlar. O zaman da sırtlarındaki çanak, çömlek ve cam eşya yere düşerek paramparça olur.
Sinirlenen katırcılar, Hoca’yı yakalayarak kim olduğunu, geceleyin mezarlıkta ne aradığını sorarlar. Ne diyeceğini bilemeyen Hoca, öteki dünyadan geldiğini, bü dünyada olan biteni merak ettiğini söyleyince, katırcılar Hoca’yı iyice hırpalarlar.
Hoca, gece yarısı vücudunun her tarafı ağrı ve sızı içinde evine geldiği zaman karısı niye geç kaldığını sorar. Öteki dünyâdan geldiğini söyleyince karısı:
– “Peki o dünyada neler olup bitiyor?” diye sorar.
Hoca “Hiçbir şey! Eğer fincancı katırlarını ürkütmezsen…
Fink atmak deyiminin anlamı nedir
* Herhangi bir amacı olmaksızın gezinmek, şurada burada oynayıp zıplamak.
* Teklifsiz konuşmada hiçbir şeye aldırmadan (böyle yapmamak gerekirken) keyfince gezip tozmak, eğlenmek.
* Ortalarda gezmek tozmak, sorumsuzca ortalarda dolanmak, çok fazla gezmek ve işi yokmuş gibi gönlünce hareket ederek çok fazla gezmek.
Örnek: Yarın sınav var dışarıda fink atıyor.
Fiskos etmek deyiminin anlamı
* Dedikodu yapmak.
* Toplum içinde kısık sesle kulaktan kulağa konuşmak.
* Birilerinin bulunduğu bir yerde birkaç kişi gizlice ve alçak sesle konuşmak.
Örnek: Düşüncelerimizi açık seçik ortaya koymak yerine fiskos etmeyi yeğleriz. (T. Uyar)
Örnek 2: Utanmıyor musunuz bu kadar kişi içinde fiskos etmeye?
Fitil olmak deyiminin anlamı
* Bir şeye sinirlenmek. Aşırı ölçüde kızmak, aniden öfkelenmek.
* Çok sarhoş olmak.
* İnsanları sözleri ile davranışları ile sinirlendirmek ve onları patlamaya hazır bomba kıvamına getirmek.
Örnek: Fitil oluyorum şu adamın hareketlerine!
Örnek 2: Arkadaşının bu tarz davranışlarına fitil oluyordu.
Fitne sokmak deyiminin anlamı
* Birden fazla kimse arasında düşmanlık meydana getirmek.
* İnsanları birbirine düşürecek, aralarını bozacak davranışta bulunmak, sözler sarf etmek.
* İki kişini arasını bozmak, insanları birbirine düşürmek.
* Birbirine bağlı olan iki insanın arasını açmak amacıyla o kişileri birbirine küstürmek için yapılan yanlış söylemleri faaliyete geçirmek
(Fitne nedir: Karışıklık, kargaşa.)
Fiyat biçmek deyiminin anlamı
* Bir nesnenin ya da emeğin fiyatını belirlemek.
* Bir şeyin değerini belirlemek, para karşılığını tespit etmek.
* Bir insanın ticaret yapmak amacıyla satmak istediği malın ücretini belirlemesi, kişinin satacağı mala bir fiyat veya eder belirlemesi.
Örnek: Bu malın fiyatını biçmek o kadar kolay değil.
Fiyat kırmak deyiminin anlamı
* Bir nesnenin ya da emeğin önceden belirlenen fiyatı üzerinden indirim yapmak, fiyatı düşürmek.
* Fiyatı birilerinin verdiğinden az vermek, fiyatı düşürmek, fiyatı indirmek.
* Bir insanın satmak istediği malı daha kolay satabilmesi için malın fiyatında indirim yapması, satacağı eşyanın ücretini azaltması.
Örnek: Müteahhitlerden ikisi anlaşarak ihalede fiyat kırma yoluna gittiler.
Fiyatı dondurmak deyiminin anlamı
* Bir nesne ya da emeğin fiyatının artısını durdurmak, sabit bir ücret belirleyip o ücreti arttırmamak.
* Fiyatın yükselmesini önlemek, fiyatların olduğu gibi kalmasını sağlamak.
Örnek: Belediye et fiyatlarını dondurmaya yanaşmıyor.
Fol yok yumurta yok deyiminin anlamı
* Ortada henüz hiçbir şey yokken ve belirsizlik anlarında plan yapmanın saçma olduğunu bildirir bir söz.
* Herhangi bir sebep veya ilişki bulunmaması
* Ortada (bir konu ile ilgili) hiçbir belirti olmadığı hâlde varmış gibi bir kuşkuya düşmek.
Örnek: Henüz ortada fol yok yumurta yok, sen adama para ödemeye kalkışıyorsun.
(Fol: Tavuğun istenilen yere yumurtlaması için konan yumurta ya da yumurtaya benzeyen bir şey.)
Formül bulmak deyiminin anlamı
* Yasal olmayan bir işi yapmak için yasanın boşluklarından yararlanmak.
* Bir çözüm, işi çözümleyecek çıkar yol bulmak.
Örnek: Sabahtan beri bir formül bulmaya çalışıyorum, sense yatıyorsun!
Forsunu yitirmek deyiminin anlamı
* Eski saygınlığı kalmamak, etkinliğini yitirmek. Etkinliğini ve saygınlığını kaybetmek.
(Fors: Cumhurbaşkanlığı, genelkurmay başkanlığı gibi büyük makamların sembolü olan dört köşeli bayrak.)
Foyası meydana çıkmak deyiminin anlamı nedir
* Hileli bir işin hilesinin ortaya çıkması.
* Yalanı, dolanı, hilesi, kötü niteliği, kusuru ortaya çıkmak.
* Bir kimsenin önceden yaptığı kötülüğün sonradan belli olması.
* Kötü niyetli olan insanların yalanı oyunları ve kötü niyetinin diğer insanlar tarafından anlaşılması ve ortaya çıkması.
Örnek: Yakında onun da diğerleri gibi foyası meydana çıkacak.
(Foya: Mücevherlerin parıltısını arttırmak için altlarına konan ince metal yaprak.)
Foyası meydana çıkmak deyiminin hikayesi kısa
Kuyumcular süs eşyalarında kullandıkları elmasların arkasına “foya” denilen bir madde sürer ayna gibi ışığı yansıtarak daha çok parlamasını sağlarlar.
Zamanla bu foya dökülür taş da eski parlaklığını yitirir. Buna foyası çıkmış derler. Bunun gibi hilekar kişilerin yalanları ortaya çıkınca aynı deyim kullanılır.
Fukara babası deyiminin anlamı
* Fakirlere çok vardım eden, onları gözetip koruyan kimse.
* Yoksulları koruyup gözeten, onlara yardım elini uzatan, elden geldiğince yardım etmeyi seven kimse.
Fütursuz olmak deyiminin anlamı
* Hiçbir şeyden korkusu olmamak.
* Umursamaz olmak Bir başka şekli; fütur etmemek.
* Çekinmez, korkusuz, umursamaz.
Örnek: Bu kadar fütursuz bir kitleyi ne diye aşağı görüyoruz? (Y. K. Beyatlı)
(Fütur: Bezginlik, usanç.)
Faka basmak deyiminin anlamı
* Hazırlıksız yakalanmak, tuzağa düşmek.
* Tuzağa düşmek, aldatılmak. Güç duruma düşmek.
Faka basmak ile ilgili cümleler
– Beni nasıl faka bastırdılar anlayamadım bir türlü!
– Ben bu işte faka basmazdım ama dedeme dua etsinler.
Farkına varmak deyiminin anlamı nedir
* Daha önceden fark edilmeyen bir şeyi fark etmek, anlamak.
* Gözüne çarpmak, orada bulunduğunu anlamak, fark etmek.
* Fark etmek, sezmek, bilmek, görmek, anlamak ve bir şeyin dikkatle incelenmesi.
Farkına varmak deyimi ile ilgili cümleler
– O kalabalıkta senin farkına varacaklarını sanmıyorum.
– İki nesne arasındaki bariz farklılığı fark etti.
Felce uğramak deyiminin anlamı nedir
* Hareket edemez, hamle yapamaz hâle gelmek.
* Bir işin tamamen bozulması, durup ilerleyemez olması.
* Hastalık sebebiyle organlarının bir kısmı çalışamaz duruma gelmek, kötürüm olmak.
Örnek: Yaptığımız işin felce uğramasından korkuyorum.
Fellik fellik aramak deyiminin anlamı
* Çok çaba harcayarak heyecanla aramak.
* Telaşla, hemen her köşeye bakarak heyecanla aramak.
* Bir insanın kendisi için değerli olan bir eşyayı kaybetmesi üzerine onu bulabilmek için her yere bakması, bakmadık yer bırakmaması.
Örnek: Bütün her yeri fellik fellik aradım ama bıçağı bulamadım.
Fena etmek deyiminin anlamı
* Kötü bir duruma getirmek.
* Yanlış ya da hatalı bir şey yapmak.
* Kötü duruma düşürmek, işini bozmak, zor durumda bırakmak, dövmek.
* Bir insanın başka bir insana karşı öfke ve kin duyarak o insana fiziksel zarar vermek istemesi üzerine ona saldırması durumunun sonucu.
Örnek: Biraz daha konuşursan seni fena edeceğim.
Fenalık geçirmek deyiminin anlamı
* Çok sinirlenmek.
* Hastalık krizi geçirmek, bayılır gibi olmak.
* Bir insanın içinde bulunduğu olumsuz durumdan dolayı kendisini kötü hissederek bayılması, fiziksel olarak bitkin düşmesi.
* Sağlığı bozulmak, bayılmak.
Örnek: Yazar, bu yönteme göre yetiştirdiği çocukları bir tahta perdenin deliğinden sirk gösterilerini izlerken yakalayınca neredeyse fenalık geçirmiştir.
Örnek 2: Yılbaşı gecesinde fenalık geçirmiş Mihriban yenge.
Feragat etmek deyiminin anlamı nedir
* Hakkından vazgeçmek, el çekmek.
* Haklarından kendi isteğiyle vazgeçme, el çekme.
Örnek: Askerlik, fedakarlık ve feragat mesleğidir.
Örnek 2: Cihadı diniye uğrunda şahsi rahatımızdan feragat ederek mutlak bir fedakarlıkla çalışmaya devam edeceğiz.
Ferman dinlememek deyiminin anlamı
* Verilen emri dinlememek, kural, yöntem vs. tanımamak.
* Kural, yasa, söz dinlememek; hiçbir yerden buyruk almamak.
* Bir insanın mantıklı olmadığını bilse bile bir konuda kalbinin sesini dinlemesi ve buna göre hareket etmesi.
Örnek: Aşığın gönlü ferman dinlemez oldu.
Örnek 2: İhaleye fesat karıştırdığı için tutuklandı.
Fermanlı deli deyiminin anlamı
* Deliliği resmi olarak ispatlanmış ya da toplumca kabul edilmiş kimse, zır deli.
* Deli olduğu herkesçe bilinen, zır deli.
* Deli olduğu bütün kişilerce kabul edilen, dengesizliği etrafındakilerce de kabul edilmiş olan kimse, kimseler.
Örnek: Halk bu ülkeyi fermanlı delilerin eline bırakmayacaktır.
Fesat kumkuması deyiminin anlamı
* İnsanların arasına düşmanlık sokan, ortalığı karıştıran art niyetli kimse.
* Tamamiyle kötülük düşünen, insanları birbirine düşürecek işler yapan, ortalığı karıştıran.
* Devamlı fesat çıkarmak. Etrafı karıştırmak.
(Kumkuma: Toprak çömlek.)
Fırıldak çevirmek deyiminin anlamı
* Hileli yollara başvurmak ya da yasadışı bir iş yapmak.
* Düzen kurmak, hileli iş görmek.
* Hileli, dalavereli işler peşinde olmak.
* Bir insanın içinde bulunduğu durumdan faydalanmak istemesi üzerine sinsi ve kötü planlar yapıp bunları faaliyete geçirmek.
Örnek: Yine ne fırıldak çeviriyorsun sen?
DEYİM NEDİR?
Deyim, dil biliminde, kavramları, durumları hoşa giden bir anlatımla ya da özel bir yapı ya da söz dizimi içinde belirten ve çoğunlukla gerçek anlamlarından ayrı anlamlara gelen sözcüklerden oluşan kalıplaşmış sözcük topluluğu ya da cümledir. İki veya daha çok sözcükten kurulu bir çeşit dil ifadesi olan deyimler, duygu ve düşünceleri dikkati çekecek biçimde anlatan ad, önad, belirteç, yalın ve birleşik eylem görünüşlü dilsel yapılardır. Ya tam bir tümcedirler ya da bir söz öbeğidirler.
Diğer bir deyişle Deyim; Genellikle gerçek anlamından uzaklaşmış birden çok sözcükten oluşan, bir kavramı ya da durumu karşılayan kalıplaşmış sözcük gruplarına “deyim” denir.
DEYİMLERİN ÖZELLİKLERİ
1. Deyimler kalıplaşmış sözlerdir, kelimelerin yerleri değiştirilemez ve aynı anlama bile gelse yerine başka bir sözcük getirilemez. Farklı bir sözcük getirilir veya sözcüklerin yeri değiştirilirse, ifade etmeye çalışılan düşünce anlamlı ve cümle akşına uygun olsa bile kullanılan söz grubu deyim sayılmaz.
“Başını taştan taşa vurmak” deyimi “kafasını taştan taşa vurmak” biçiminde söylenemez.
“Tut kelin perçeminden” deyimi” kelin perçeminden tut” biçiminde kullanılamaz.
2. Deyimler en az iki sözcükten oluşan söz gruplarıdır. Bir sözcük tek başına deyim oluşturamaz.
– Ağzını aramak
– Bozuntuya vermemek
– Fikir yürütmek
– Ekmeğini taştan çıkarmak
– Elinden geleni ardına koymamak
3. Deyimler farklı farklı söz grupları biçiminde meydana gelmişlerdir. Deyimleri oluşum şekillerine göre aşağıdaki gibi sınıflandırılabiliriz.
İsim Tamlaması Biçiminde Olanlar
Ateş pahası, ekmek kapısı, balık istifi, eşek şakası, anasının gözü vb.
Sıfat Tamlaması Biçiminde Olanlar
Kara cahil, deli fişek, yarım ağız, püsküllü bela vb.
Kurallı Bileşik Sıfat Biçiminde Olanlar
Çenesi düşük, içten pazarlıklı, eli açık, maymun iştahlı, gözü kara vb.
Mastar Grubu Biçiminde Olanlar
Acemilik çekmek, ciğeri beş para etmemek, suratı bir karış asılmak, iki ayağını bir pabuca sokmak, etekleri zil çalmak, göz dikmek, aldırış etmemek vb.
Cümle Biçiminde Olanlar
Adet yerini bulsun. Dostlar alışverişte görsün. Delik büyük yama küçük. Fol yok yumurta yok. Ayıkla pirincin taşını vb.
(Eksiltili cümle, ikileme vb biçiminde olan deyimler de vardır.)
4. Ne kadar fazla sözcükten oluşursa oluşsun deyimler tek bir kavramı ya da durumu karşılar. Deyimleri atasözlerinden ayıran en önemli özellik de budur. Atasözlerinin arka planında öğüt verme, ders çıkarma gibi unsurlar varken deyimler yalnızca bir durumu bir kavramı belirten anlatım kalıplarıdır.
Çoban kulübesinde padişah rüyası görmek: Hayalcilik
Üstüne tuz biber ekmek: Kusuru artıracak harekette bulunmak
Suya götürüp susuz getirmek: Herhangi bir işte diğerini alt etmek
Atı alan Üsküdar’ı geçti: Fırsatı kaçırmak
Havanda su dövmek: Boşuna uğraşmak
Deveye sormuşlar: Neden boynun eğri? “Nerem doğru ki” demiş: İşin her tarafının bozuk olması durumu
5. Deyimlerin büyük çoğunluğu mecaz anlamlıdır, yani deyim içindeki sözcüklerin karşıladıkları anlamlar ile deyimin karşıladığı anlam farklıdır.
Küplere binmek: Sinirlenmek (Küpün üzerine oturmak anlamında değildir.)
Derdini dökmek: Çekilen sıkıntıların bir bir anlatılması.
Ayağının tozuyla: Gelir gelmez
Burun kıvırmak: Beğenmemek
Sinekten yağ çıkarmak: Olamayacak yerden çıkar sağlamaya çalışmak
Ağzı açık ayran delisi: Aptal aptal bakan avanak
6. Sayıları az da olsa gerçek anlamlı deyimler de vardır. Deyim içindeki sözcüklerin karşıladıkları anlamlar ile deyimin karşıladığı anlam aynıdır.
Çoğu gitti azı kaldı: Yapılmakta olan işin en önemli, en zor bölümü bitti.
İyi gün dostu olmak: Sadece iyi günlerde görünmek.
Kimi kimsesi olmamak: Yakını, eşi, dostu bulunmamak.
Yükte hafif pahada ağır: Taşınması kolay olan aynı zamanda kıymetli olan şey