Eretna Beyliği, Orta Anadolu’da kurulan bir Türk beyliğidir. Alaeddin Eretna, Eretna Beyliği’nin kurucusudur. Eretna; âlim, hayırsever, ileri görüşlü, cesur bir zâttı. Dînine bağlı olup, ilim adamlarını severdi. Âlimleri meclisine alır, onların karşılıklı konuşmalarını dinler ve fikirlerinden faydalanırdı.
Anadolu Selçuklularının yıkılışından sonra Anadolu topraklarının büyük bir bölümüne egemen olan İlhanlı hükümdarı Ebu Sait Bahadır Han, 1317’de Anadolu’nun yönetimini Çobanoğullarından Timurtaş’a bıraktı. Timurtaş da babasının öldürülmesi üzerine Mısır’a kaçarken yerine Alaattin (Alaeddin) Eretna’yı vekil bıraktı.
Alaeddin 1335’te İlhanlılarla olan bütün bağlarını kopardı ve bağımsız Eretnaoğulları Beyliği‘nin temelini attı. 1338’den sonra Mısır Memlûk Sultanı Melik Nasır’ın egemenliğini kabul etti ve onun adına para bastırdı. Ancak Alaeddin onun ölümünden sonra “sultan” unvanıyla kendi adına para bastırmaya başladı ve 1341 yılında Anadolu’da Moğolların bağımsız mirasçısı oldu.
Sivas ve Kayseri’yi kurduğu beyliğe başkent yaptı; Erzincan, Ankara, Tokat, Amasya, Samsun, Konya’yı ele geçirdi ve büyük bir üne kavuştu. 1343 yılında Çobanoğullarıyla yaptığı savaşı kazandı ve büyük ganimetler elde etti. Alaeddin Eretna 1352 yılında ölünce yerine küçük oğlu Gıyasettin Muhammed geçti.
ERETNA BEYLİĞİ-DEVLETİ (1335-1381)
Eretna Beyliği, Selçuklu Devleti’ni yıkılmak üzereyken kurulan devletlerden olmadığı için Anadolu beylikleri arasında zikredilmemektedir. Fakat Osmanlı tarihini yakından ilgilendirdiğinden Anadolu beyliği olarak değerlendirilip tarih derslerinde anlatılmaktadır.
Eretna Beyliği, soyu Uygur Türklerine dayanan Eretna Bey 1335 yılından itibaren Sivas ve Kayseri merkez olacak şekilde bölgede hüküm sürmeye başlamıştır. İlhanlıların Anadolu valisi Emir Çobanoğlu Demirtaş Mısır’a kaçtığı sırada Noyan unvanına sahip olan Alaeddin Eretna Bey’i kendisine vekil tayin etmiştir. Kurnaz ve müdebbir olan Eretna Bey, Moğollara sadakat göstermiştir. Bulunduğu mevkisini muhafaza eden Eretna Bey İlhanlı hükümdarı Ebu Said Bahadır Han’ın vefat etmesinden sonra meydana gelen saltanat kavgalarında kurnaz davranmıştır. Akıllı ve kurnaz davranışları neticesinde Anadolu valiliğini bir şekilde elinde tutabilmeyi başaran Eretna Bey, taht kavgalarının yaşandığı dönemden zararsız bir şekilde çıkmış ve yoluna devam etmiştir.
Daha fazla itibar kazanması ve büyümesini engellemek amacı ile 1343 yılında Demirtaş’ın oğlu Küçük Şeyh Hasan Eretna Bey üzerine birlikler göndermiştir. Yapılan muharebelerde Şeyh Küçük Hasan mağlup edilince Eretna Bey durumdan faydalanarak hükümdarlığını ilan etmiştir.
Erzurum, Tokat, Sivas, Amasya, Kayseri, Ankara ve Aksaray bölgelerini içine alan Eratna Beyliği bölgede hüküm sürmeye başlamıştır. Anadolu halkı Moğollardan gördükleri muameleden sonra Eretna Bey’in tutum ve davranışlarından etkilenmiş, hak ve adaleti sağlayan Eretna Bey’in destekçisi olmuşlardır. Anadolu halkı Eretna Bey’in iyi ve adaletli yönetimi karşısında kendisine Köse Peygamber lakabını takarak hayatlarını memnuniyet içerisinde sürdürmüşlerdir.
1352 tarihinde Eretna Bey’in vefatı üzerine yerine önce oğlu sonra da torunu geçmiştir. Fakat Eretna Bey gibi ülkeyi yönetemeyen sülalesi dönenimde bölgedeki valiler nüfuzlarını arttırmayı başarmıştır. Buna karşılık Eretna Bey’in oğlu ve torunu nüfuz kaybetmeye başlamış, bölgedeki otoriteleri giderek yıpranmıştır.
1380 yılında Eretna Bey’in torunu Ali Bey vefat edince yedi yaşındaki oğlu hükümdar olmuştur. Fakat genç yaştaki çocuğa bırakılan ülke yönetimi istenilen sonuca ulaşamamış, bu çocuğa vasi olan Kadı Burhaneddin yönetimi ele geçirmiştir. Eretna Beyliği’nde söz sahibi olan en nüfuzlu şahsiyet Hacı Şahgeldi’yi katlederek 1381 yılında Eretna Beyliği’ni ortadan kaldırmış ve kendi hükümdarlığını ilan etmiştir.
Eretnaoğulları Tahta Geçişi
Alaaddin Eretna Bey ………………… 1335
Gıyaseddin Mehmed Bey ………………. 1352
Alaaddin Ali Bey……………………..1365
İkinci Mehmed Bey…………………… 1380