Bedel (niyabet), bir kimsenin adına hac yapan kimsedir. Buna nâib de denir. Bir kimse, bizzat hacca gitmeye gücü yettiği halde kendi adına nâfile olarak başkasını hacca gönderebilir. Bu kimseye de “âmir”, “menûb” denir. Ancak farz olan haca başkasına yaptırabilmek için bazı şartlar vardır. Bu şartlar oluşmadıkça başkasını gönderemez.
Farz olan hac için bedel/nâib tayin etmek için ne tür şartlar gereklidir?
Şu şartların oluşması gerekir;
1. Hac yaptıran için esasen haccın farz olması gerekir.
2. Hac yaptıran bizzat haccetmekten aciz olup bu hal vefatına kadar devam etmelidir. Bundan sadece körlük ve yatalaklık halleri müstesnadır. Bunlar daha sonradan iyileşebilir olsa da naibin yapmış olduğu hac yeterli gelir. İmam Ebû Yusuf’a göre diğer acziyet hallerinde hüküm böyledir.
3. Hac yaptıran, kendi adına haccetmesi için vekiline emretmelidir.
4. Hac yaptıran, normal vasıta ücretini vekiline vermelidir.
5. Hac yaptıran, bu vekillik için bir ücret şart koşmamış olmalıdır.
6. Hac yaptıranın verdiği mal, binek üzerinde hacca gitmeye müsait olursa, vekil, binek üzerinde hacca gitmelidir.
7. Hac yaptıranın vasiyet ettiği mal, yeterli ise vatanından haccedilmelidir.
8. Vekil, hac fiillerine başlamadan önce veya ihrama girerken âmir adına haccetmeye niyet etmeli, telbiyeyi getirirken de, Lebbeyk Allahümme (lebbeyk an filanın …) “Allahım! Falancanın adına niyet ettim” diye telbiyede bulunur.
9. Vekil, hac yaptıran adına bizzat haccetmelidir. Ancak hac yaptıran ona bu konuda izin vermiş olursa başka.
10. Vekil, haccını ifsat etmemelidir. Mesela vekil, daha Arafat’ta vakfe yapmadan önce eşiyle cinsel münasebette bulunursa haccını bozmuş olur.
11. Vekil, hac yaptıranın tayin ettiği hac çeşidine göre haccetmelidir. Mesela, kırân haccını yapmasını tayin etmişken, ifrad haccı yapmamalıdır.
12. Vekil, sadece hac yaptıran adına ihrama girmelidir.
13. Vekil, telbiyeyi yalnızca hac yaptıran adına yapmalıdır.
14. Vekil, belli bir sene yapacağı haccı ertelememiş olmalıdır.
15. Hac yaptıranın açıkça tahsis ettiği vekil onun yerine haccetmelidir.
16. Hac yaptıran ile vekil, müslüman ve akıl sahibi olmalıdırlar ve nâib hac fiillerini bilebilmelidir. Önceden kendisi adına hac yapmış olması şart değildir.