Sümerler, MÖ 4000 – MÖ 2000 yılları arasında Orta Asya’dan Mezopotamya’ya göç eden bölgede yaşadığı bilinen ilk medeniyettir. Mezopotamya’da daha sonra ortaya çıkan sayısız medeniyetin temelini Sümerler atmıştır. Ayrıca yazı ve astronomi de ilk kez Mezopotamya’da Sümerlerde ortaya çıkmıştır. Bölgede oluşan medeniyetin temellerini ve bölgenin siyasi tarihinin temellerini atmışlardır. Sümerlerin egemenliğine doğudan gelen Elamlar son vermiştir.
Sümerler medeniyetin özellikleri
1. Site adı verilen şehir devletleri halinde yaşamışlardır. Her şehrin başında Ensi veya Patesi adı verilen krallar bulunmaktadır. Ur, Uruk, Kiş, Lagaş bilinen en önemli şehirleridir. Şehir devletleri halinde yaşadıkları için genellikle siyasi birlik kuramamışlardır.
2. Krallara yönetimde yardımcı olan danışma meclisleri bulunmakta olup kraliçe de yönetimde etkili olmuştur. Kralların başrahip ve başkomutan unvanları da bulunmaktaydı. Kralın başrahip unvanını taşıması devlet yönetiminde teokratik yapının olduğunu göstermektedir.
3. Çok tanrılı inanç sistemleri olan Sümerlerde her sitenin kendi tanrısı vardı. Şehrin merkezinde yüksekçe bir tepenin üzerine Ziggurat adı verilen çok katlı tapınakları yapmışlardır. Bu tapınakları soğuk hava deposu, okul, idare binası, rasathane gibi çok amaçlı olarak kullanmışlardır
4. Halk soylular, hürler ve köleler olmak üzere sosyal sınıflara ayrılmıştır.
5. Temel geçim kaynakları tarım olan Sümerler hayvancılık, dokumacılık ve ticaret ile de uğraşmışlar, kara sabanı kullanarak, sulama kanalları yapmışlardır. Kuyumculuk, oymacılık, heykel yapma gibi sanat dallarında gelişmişlerdir.
6. Sümerler tarihte ilk kez yazıyı bulup kullanmışlardır. Şekilleri çiviye benzeyen bu yazıya çivi yazısı adı verilmiştir. Sümerler yazılarını kil tabletler üzerine yazmışlardır.
7. Sümerlerin kullandıkları dil Orta Asya kökenlidir. Türkçe ile Sümerce karşılaştırıldığında benzer özellik taşıyan kelimelere rastlanmaktadır. Edebiyat alanında din temalı olan Gılgamış ve Yaratılış destanları ile Tufan Efsanesini meydana getirmişlerdir.
8. Zigguratların son katlarını rasathane (gözlemevi) olarak kullanan Sümerler astronomi alanında çalışmalar yapmışlardır. Ay yılına dayalı takvimi ilk kez hesaplamışlardır. Matematik ve geometride önemli çalışmalar yapmışlardır. (Bölme ve çarpma, yüzey ve hacim ölçme, dairenin 360 derece olması gibi)
9. Kral Urgakina tarafından dünyanın bilinen ilk yazılı kanunları hazırlanmıştır. Bu kanunlar fidye esasına dayalıdır. Hukuk devleti ve hukuk kuralları açısından yaşanılan ilk gelişmedir. Kanunlar insancıldır.
10. Her erkeğin asker sayıldığı Sümerlerde ordu yaya ve süvarilerden oluşmaktaydı.