Bukalemun, sıcak ülkelerde bulanan bir çeşit kertenkeleye benzeyen bir hayvandır. Diğer bir ifade ile Bukalemun, sürüngenler sınıfının Chamaeleonidae familyasından belli etmek istedikleri duygulara göre renk değiştirebilen, omurgalı hayvanların ortak adıdır.
Bukalemun, bulunduğu çevreye uyacak şekilde kırmızı, yeşil ya da sarı renge bürünebilir. Bukalemunun bir başka özelliği de gözlerinin birbirinden bağımsız olarak hareket edebilmesidir. Böylece, gözleri kapaklarla örtülü olmasına rağmen, bukalemunun geniş bir görüş alanı vardır. Bukalemun, vücudunun boyu kadar uzun olan yapışkan dilini ansızın çıkararak böcekleri yakalar ve böylece beslenir.
Kamuflaj hayvanlarının vücutları genellikle yaşadıkları ortama uygun olarak renklenmiştir. Bu onları düşmanlarından korumaya yarar. Bir kısım hayvanlarda düşmanlarından korunmak için çeşitli usuller bulmuşlardır. Bukalemun adı verilen hayvanlar ise, bulundukları yere göre renklerini değiştirebilirler.
Sık renk değiştirme yeteneğiyle bilinen bukalemunun, kuyruklu sürüngenler takımında ayrı bir yeri vardır. Bağlı olduğu bukalemungillerin Afrika, Madagaskar , Hindistan, Akdeniz kıyıları ve İspanya’nın güneyinde yaşayan 80’den fazla türleri vardır. Bazen zarar verebilirler.
Türkiye’de Bayağı bukalemun (Chamaeleo chamaeleon) kuzeyde İzmir’den güneye doğru Ege sahilleri ile bütün Akdeniz sahil bölgesininde yayılmıştır fakat çok ender rastlanır.
Bukalemunlar genellikle karınca, böcek ve benzeri canlılarla beslenirler.
BUKALEMUNUN VUCUDU KADAR UZUN YAPIŞKAN DİLİ
Bukalemunun dili hemen hemen vücudunun uzunluğuna eşittir .Örneğin 20-25 santim uzunluğundaki bir bukalemunun dili 20 santim kadardır. Bu hayvanlar avlarına sessizce yaklaşır ve dillerini bir ok gibi fırlatırlar. Dilin ucu yapışkan bir maddeyle kaplı olduğu için hayvanı hemen yakalar ve yine aynı hızla geri çekerler. Dilin ucundaki bu yapışkan kısma isabet eden avların kurtulma ihtimali yoktur.
BUKALEMUN ÖZELLİKLERİ MADDE MADDE
1- Bukalemunlar 4 cinste toplanır, bunlardan da yaklaşık 90 kadar tür çıkar.
2- Bukalemunların büyük çoğunluğu Chamaeleo cinsinde toplanır bunlarağaçlık ve makilik alanlarda yaşarlar. Brookesia cinsine girenler, yer altında yada kayalıkların arasında yaşarlar.
3- Bukalemunlar; Chamaeleonidae familyasına bağlı kertenkelelerdir ancak, bir çok yönden öbür kertenkelelerden farklılıkları bulunduğundan, bazı bilim adamları kertenkeleleri Rhiptoglossa alttakımına dahil ederler.
4- Chamaeleo chamaeleon”un da vücudu yanlardan basıktır. Parmaklar ikisi bir arada üçü bir arada bitişmiltir ve kavrayıcı bir kıskaç şeklindedir.
5- Peçeli Bukalemun bakımları için tüneyebilecekleri uzunlukta bir kafese, ilave ısı ve ultraviyole ışığı kaynağına, damlama tarzında akan su kaynağına ve beslenme için çeşitli böceklere gereksinim duyarlar.
6- Yaşam süreleri erkeklerde 7-10, dişilerde 4-6 yıldır. Bukalemunlar yalnız yaşayan hayvanlardır. Yanlarına başka bir bukalemun konulduğunda strese girip iştahsız hale gelirler. Korkutulduklarında tıslar ve renk değiştirirler.
7- Bukalemunlar ağaçlarda yaşarlar. Kavrayıcı ayakları ve kuyruğu ile dallar üzerinde rahatlıkla hareket edebilirler. Avlanmak için dalda sakin olarak durur.
8- Dişi bir seferde 20 kadar yumurtayı toprağa kazdığı bir çukura bırakır, Elipsoid şeklindeki yumurtaların boyu 18-20mm. kadardır.
9- Bukalemunları diğer kerdenkelelerden ayıran en önemli özelliği, ayakların, dilin ve gözlerin alışılmadık biçimleri ve renk değiştirme özelliğidir.
10- Bukalemunu rengi üzerindeki şaşırtıcı hakimiyeti değildir .Tek başına diğerinden bağımsız hareket edebilen gözleri konik bir kas yapısının içindedir ve böylece 1800″lik bir açıyla öne, arkaya ya da tam aşağıya bakacak şekilde dönebilir.
11- Bukalemunların uzunlukları 8-60cm. arasında değişse de genelde uzunlukları 30 cm. kadardır. Çok yavaş yürürler bir dal üzerinde dakikada en fazla 12 adım atabilirler.
12- Erkekler ve dişiler arasında bazı yapısal görünüm farklılıkları vardır. Erkekler 45-60 cm, dişiler 30 cm uzunluğundadır.
13- Her iki cinste de renk değiştirme özelliği vardır, fakat erkekler daha parlak görülür. Renk değiştirme sinirsel uyarımlarla denetlenir.
14- Bukalemunların rengi sağlık durumuna, bölgesine yapılan saldırılara, çiftleşme dönemine, deri değiştirme dönemlerine, yaşa, cinsiyete, çevre sıcaklığına, ışığa ve mevsime göre değişiklik gösterir.
15- Derilerinin rengini sarı, yeşilin çeşitli tonları, kiremit kırmızısı, kestane rengi ve siyaha çevirebilirler hatta bunlar üzerinde görünmemesini sağlayacak benekler veya çizgiler oluşturabilirler.
16- Renk ve deseni sabit değidir, duruma göre, yeşil, gri, kahverengi, siyah ve bunların çeşitli tonlarına değişebilir. Zemin rengi üzerinde, koyu veya açık renkte şerit veya lekeler bulunur.
17- Dilleri boylarının yaklaşık 1-1.5 katı uzunluğundadır. Dillerinin ucu sürekli olarak yapışkan bir sıvı ile nemlendirilen piston şeklinde yumruya sahiptir.ayakları ve kuyrukları ise dalları kavrayacak şekilde gelişmiştir.
18- İplikçikler hızlandırıcı kas kasıldığında, sıkışıp şekil değiştiriyor ve gerilmiş bir lastik bant gibi enerji depoluyor. İplikçikler dil kemiğinden kayar kaymaz, kılıflar bir teleskobun tüpleri gibi birbirlerinden ayrılıyorlar ve böylece dil maksimum uzunluğuna erişiyor.
19- Dilin ucu, ava çarpma anında bir vakum şeklini alıyor. Bu fırlatmada dil, ağız içindeki dinlenme konumuna göre 6; bukalemunun bedenine göre 2 kat daha fazla uzayabiliyor.
20- Bukalemunlar böcek yiyerek beslenirler. Yaşayabilmeleri için günde en azından 20-30 canlı sinek, 7-8 orta boy canlı çekirge ya da 10 kadar ufak canlı hamamböceği ile beslenmelidir.
21- Avlanacakları zaman avlarına sessizce yaklaşırlar, gözlerini avlarına odaklarlar ve bir dil boyu kadar yaklaştıklarında ağızlarını yavaşça açarlar, dil kemiği ileriye doğru sürülür ve dilin üçte ikisi çok hızlı şekilde ileriye doğru fırlatılır.
22- Proceedings of the Royal Society of London (Series B) dergisine kabul edilen bir çalışmada, bukalemunun beslenme davranışlarını inceleyen iki morfolog (şekil bilimci), bukalemun dilinin hızlı hareketi ile ilgili daha başka etkenlerin olduğunu buldu.
23- Hollandalı iki araştırmacı; Leiden Üniversitesi”nden Jurriaan de Groot ve Wageningen Üniversitesi”nden Johan van Leeuwen, bukalemun dilinin avı yakalama sırasında nasıl çalıştığını anlayabilmek için saniyede tam 500 kare yakalayan, hızlandırılmış x-ışını filmi çektiler.
24- Filmler, bukalemun dilinin ucunun 50 g”de (g= yer çekimi sabiti) hızlandığını ortaya çıkardı. Bu hızlanma, bir jet uçağının erişebileceği hızlanmadan beş kat daha fazla.
25- Araştırmacılar bukalemun dillerini incelemeye aldılar ve hızlandırıcı kasla dil kemiği arasında, varlıkları bugüne kadar bilinmeyen en az 10 kaygan kılıf olduğunu keşfettiler.