Yumurtalıklar, her ay düzenli olarak yeni bir üreme fonksiyonu oluşturmak için çalışan organlardır. Yumurtalık içerisinde gözle görülemeyecek kadar küçük yumurtaların her ay büyüyüp erginlik patlaması sonucunda ya gebelik ya da düzenli adet kanamaları oluşur. Bu fonksiyon kadının adet dönemi boyunca düzenli olarak çalışır. Peki, erken yumurtalık yetmezliği nedir? Neden oluşur? Nasıl tedavi edilir?
“Belli yaşlarda,” Primordial folikül “denilen bu küçük yumurtaların azalması ve tüketilmemesi sonucunda, adetin kesilmesi, yani menopoz dediğimiz durum meydana gelir. Ortalama 48 ile 52 yaşlar arasında meydana gelen bu durum, kadının normal yaşam döngüsünün bir parçasıdır.
Erken menopoz nedir?
Bazı kadınlarda çeşitli nedenlere bağlı olarak, menopoz daha erken yaşlarda başlar .. 40 yaşından önce bir kadının kalıcı olarak adet kesilmesine “erken menopoz” denir. Günümüzde kadınların yaklaşık yüzde 10’u 45 yaşında, yüzde 2’si ise 40 yaştan erken adet kesilir.
İster normal menopoz dönemi olsun, isterse erken menopoz olsun, üreme fonksiyonlarının yani gebe kalma şansının Menopoz yaklaşırken yıllar önceden azalmaya başlaması dikkat çekici bir durumdur. Azalan yumurtalık kapasitesi gebelik şansını da azaltır. Diğer sıra giden nedenlerle gebe kalma sorunu yaşayan kadınlarda bu durum daha büyük bir sorun olarak karşımıza çıkar. Eğer bu olay erken yaşlarda oluşursa buna ” erken yumurtalık yetmezliği “adı verilir.
Erken yumurtalık yetmezliği neden meydana gelir?
Aynı ailelerde, birinci derece akrabalarda (anne, kız kardeş gibi) düzenli görülmesi, o aileye etkileyen bir genetik faktörün önemli olduğunu göstermektedir. Yine, kromozom bozuklukları özellikle X kromozomunun yetmezliği, eksiklikleri, mutasyonları yüzde 5 ile 10 arasında sorumlu tutuluyor. Ayrıca, üreme fonksiyonları ile ilgili diğer genlerde ve kromozomlardaki bazı değişikliklerin erken yumurtalık yetmezliği ile ilgili olduğu biliniyor.
Öte yandan, özellikle vücudun diğer hormon salgılayan organlarının, örneğin tiroid bezi, böbrek üstü bezi veya diyabet, metabolizma ile ilgili organların hastalıklarında, bu durumla daha fazla karşılaşılması, vücudun hormon üreten organlara karşı genel bir tepki hastalığının (bağışıklık hastalıkları) ola bileceğini bize göstermektedir.
Erken yumurtalık yetmezliğinden, üzerinde durulması gereken bir diğer faktör de “iatrojenik” yani dışarıdan etki sonucu oluşturulan yetmezliklerdir ki, bunlar arasında en önemli sırayı kanser veya başka hastalıklar nedeniyle kullanılan ilaçların, hemoteriopatik ajanların yumurtalık üzerine yaptığı zararlı etkiler ve yumurtalıklara çeşitli nedenlerle yapılan etkiler gelmektedir.
Erken yumurtalık yetmezliği nasıl anlaşılır?
Erken yumurtalık kıtlığı kendine özgü bir belirtisi yoktur, bazen hiç fark edilmeyebilir. Ancak klasik menopoz öncesi belirtiler yani adet sürelerinin kısalması veya uzaması, adet miktarındaki değişiklikler, veya genel olarak görülememesi. Hastalar çoğunlukla doktora adet düzenindeki değişimler nedeniyle veya gebelikten sorunlar yaşadığı için geliyor. Yapılan muayene, ultrason ve hormon analizleri sonucunda teşhis konur.
Erken yumurtalık yetmezliği tedavisi var mı?
Şu andaki klasik bilgilerimize göre, yumurtalar, henüz doğmadan, anne karnında oluşur, daha sonra yeni yumurta yetişmesi gerçekleşir. Erken yumurtalık yetmezliği, yumurtaların azalması veya bitmesi sonucu ortaya çıktığı için, her ne sebepten olursa olsun bu durumu geri çevirmek mümkün değildir. Durum saptandığında, ilk olarak hastayı bilgilendirmek, bundan sonraki yaşamında alması gereken önlemleri anlatmak, olası faktörleri araştırmak, örneğin xromosomal bir problem varsa bunun başka olası problemlere yol açmasını engellemek, tiroid, böbrek üstü bezi ile birlikte giden bir problem varsa , kadının sağlığını etkileyecek bu problemlerin önlemini almak gerekiyor. Adet düzensizliği veya kesilmesi varsa hastalık prossesini hormon tedavileri ile kontrol altına almak mümkün olabilir.
Erken yumurtalık yetmezliği olan veya riski olan kadınlara neler tavsiye edilmelidir?
Bu durumdaki kadınlar için en önemli sorun, çocuk sahibi olmak, bunun için planlama yapılmalıdır. Günümüzde, kadınların sosyal hayatta ve iş yaşamında yerlerinin genişlemesi nedeniyle gebelik planlamaları daha geç yaşlara kalıyor. Dolayısıyla erken yumurtalık yetmezliği riski olan bir kadında, bu durum daha büyük ve bazen geri dönülemiyecek sorunlara yol açabilir.
Özellikle yakın aile fertlerine, erken yumurtalık yetmezliği problemi bulunan, herhangi bir nedenle, yumurtalıklara zarar verebilecek bir tedavi veya operasyon geçirenlere yumurtalıkların durumu hakkında, özellikle 30 yaşların başlarında bilgilendirilmesini öneriyoruz. Yapılacak ultrason muayeneleri, hormon ölçümleri ve özellikle yumurtalık rezervini en iyi şekilde yansıtan AMH hormon ölçümleri bize bu konuda bilgi verecek ve kadının gebelik konusundaki planlarını yaparken bunu da göz önünde bulundurmasını sağlayacak. Operasyon veya kemoterapi alacak kişilerin bu işlemler öncesinde üreme fonksiyonlarını korumaya yönelik yumurtalık dokusu dondurulması, yumurta veya embriyo dondurulması gibi konularda bilgilendirilmesi hayati önem taşır. “