Tavaf, lügatta bir şeyin etrafında dönmek, dolaşmak anlamına gelmektedir. İslam’da ise Kabe’nin etrafının yedi defa dönülerek yerine getirilen bir ibadettir ve hacc esaslarından birini oluşturmaktadır.
Tavaf, Hacer-i Esved köşesinden veya hizasından başlayarak tavaf niyetiyle Kâbe’nin etrafında yedi defa dönmektir. Her bir dönüşe ‘Şavt‘ denir. Yedi şavt bir tavaf olur. Hacer-i Esved hizasına gelmeden: ‘Allah’ım! Senin rızan için Umre tavafı yapmak istiyorum. Bunu kolaylaştır ve kabul eyle’ diye niyet edilir. Tavafa başlamadan önce erkekler “Iztıba” yaparlar. Böylece Hacer-i Esved’in hizasına doğru gidilir. Bu esnada tekbir, tehlil getirilmesi ve dua edilmesi uygun olur. Hacer-i Esved’in hizasına varılınca eller, içleri Kâbe’ye doğru olacak şekilde namaza durur gibi omuz veya kulak hizasına kadar kaldırılıp ‘Bismillahi Allahu Ekber’ denildikten sonra Hacer-i Esved ‘istilam’ edilir. İstilam, elleri Hacer-i Esved’in üzerine koyup onu öpmek demektir. Ancak hac mevsiminde bu mümkün olmamaktadır. Bu sebeple Hacer-i Esved’e uzaktan elle işaret edilip sağ avucun içi öpülmekle yetinilir. Hacer-i Esved’i istilam etmek sünnettir. Başkalarına eziyet etmek ise haramdır. Sünneti yerine getireceğim diye insanlara eziyet vermekten ve böylece haram işlemekten şiddetle sakınılmalıdır.
Hac’da üç tavaf bulunmaktadır. Bunlar; kudüm, ziyaret ve veda (sadr) tavafıdır. Ayrıca bu tavaflar dışında isteğe bağlı olarak nafile ve umre tavafları da bulunmaktadır. Her tavafın farklı gayeleri vardır.
Tavaf Çeşitleri
Hac ile ilgili olan ve olmayan farz, sünnet, vacip, nafile başka tavaflarda bulunmaktadır. Fakat bunların vacipleri, sünnetleri, sıhhat şartları, yapılış şekilleri aynı olan tavaflardır. Hac’da kudüm, ziyaret, veda tavafı olmak üzere üç tavaf bulunuyordu. Umrede yapılan tavaf işlemine ise umre tavafı adı verilir. Hac ve umre ile ilgili olmayan başka tavaflar işe aşağıda açıklanmıştır:
Nezir Tavafı: Tavaf etmeyi adayan kişi, nezrini yerine getirmesi vacip olmaktadır. Bu işlem için belirli bir zaman belirlenmiş ise belirtilen zamanda, zaman belirlenmediği takdirde ise uygun bir zamanda adanmış olan tavaf yerine getirilmektedir.
Tahiyyetü’l Mescid Tavafı: Kişinin bir mescide girdiğinde kılması sünnet olan Tahiyyetü’l Mescid’in yerine Mescid’i Haram her girişinde hürmeten ve mescidin selamlamak için tavaf yapılması müstehaptır. Bu selamlama tavafı işlemine Tahiyyetü’l Mescid tavafı adı verilmiştir. Hac ya da umre gereğince yapılacak olan tavaf bu işlemin yerini tutmaktadır.
Tatavvu Tavafı: Mekke’de bulunulduğu zaman boyunca hac ve umreyle ilgili olarak yapılmış olan tavafların haricinde zaman buldukça yapılan nafile tavaflardır.