SULTAN MEHMED VAHİDÜDDİN 04 Temmuz 1918 – 01 Kasım 1922
VI. Mehmed Vahideddin Osmanlı İmparatorluğu’nun 36. ve son sultanı ve 115. İslam halifesidir. Sultan Vahdettin’den sonra Padişahlık kaldırılmış, fakat İslam Halifeliği saltanatı Abdülmecit tarafından devam ettirilmiştir. Babası Sultan Birinci Abdülmecid, annesi Gülistu Kadın Efendi’dir. 2 Şubat 1861 tarihinde İstanbul’da doğdu. Babası Sultan Abdülmecid, Sultan Mehmed Vahidüddin doğduğu yıl, annesi Gülistu Kadın Efendi de, o henüz çok küçükken vefat etmişlerdi. Çocuk denecek yaşlarda hem öksüz, hem yetim kalan Sultan Mehmed Vahidüddin, babası Sultan Birinci Abdülmecid’in kadınlarından Şayeste Kadın tarafından büyütüldü.
Sultan Abdülaziz’in saltanatı sırasında henüz bir çocuk olduğu için serbest yetişti. Eğitim ve öğrenimi ile ağabeyi Sultan İkinci Abdülhamid henüz padişah değilken bile yakından ilgilendi. Sultan İkinci Abdülhamid, saltanat yıllarında da bu tutumunu değiştirmedi, ona hep değer verdi ve onu korudu. Bu yüzden abisinin saltanat yıllarında da rahat bir hayat yaşadı.
Sultan Mehmed Vahidüddin, çok okurdu, okuduğunu iyi anlardı. Özellikle İslam fıkıhına ait eserler ilgisini çekmişti. Kitabeti ve imlası düzgündü. Çok zekiydi, fikirlerini kağıt üstüne aktarmakta zorluk çekmezdi. Çok nazik bir insan olan Sultan Mehmed Vahidüddin, Viyana seyahati sırasında hem yanındakileri hem de yabancıları nezaketine hayran bırakmıştı. Az konuşur, daha çok dinlemeyi sever ve birisini dinlerken pür dikkat kesilirdi.
Sultan Mehmed Reşad, padişah olduğu zaman, yaş bakımından Sultan Mehmed Vahidüddin’den daha büyük olan Sultan Abdülaziz’in oğlu Yusuf İzzettin veliaht idi. Yusuf İzzettin’in ölümü üzerine veliahtlığa Sultan Mehmed Vahidüddin getirildi.
Veliaht olarak bulunduğu yıllarda, Birinci Dünya Savaşı çıktı. Savaş sırasında Osmanlı İmparatorluğunun veliahtı olarak Almanya’ya resmi bir gezi yaptı. Sultan Mehmed Reşad’ın ölümü üzerine, Sultan Altıncı Mehmed Vahidüddin sanı ile padişah oldu.
MONDROS MÜTAREKESİ
30 Ekim 1918 tarihinde, Limni adasının Mondros Limanı’nda Bahriye Nazırı Hüseyin Rauf Orbay’ın Başkanlığı’nı yaptığı Osmanlı Heyeti ile İngiliz Amiral Calthorp’un Başkanı olduğu İtilaf Devletleri Heyeti arasında imzalanan Mondros Mütarekesi ile silahlı çatışma sona ermiştir. 1. Dünya Savaşını bitiren bu Antlaşma aslında çok ağır şartlar taşıyordu. Mondros Mütarekesi aslında Osmanlı Devleti’nin yıkılışını öngörmekte; İtilaf Devletlerine Osmanlı İmparatorluğunun herhangi bir bölgesine, güvenliklerini tehdit edecek bir durum nedeni ile işgal hakkını tanımakta idi.
Mustafa Kemal’in o zaman ifade ettikleri üzere; Osmanlı Hükümeti bu mütareke ile kendini kayıtsız şartsız düşmana teslim etmeğe muvafakat etmiştir. Yalnız muvafakat etmiş değil, düşmanların memleketi istilası için onlara muaveneti (yardımı) de vaad eylemiştir. Bu Mütareke olduğu gibi tatbik edildiği takdirde memleketin baştan sona kadar işgal ve istilaya maruz olacağı şüphesizdir.
Mondros Ateşkes Antlaşması ile İtilaf Devletleri, barış antlaşmasının imzalanmasını beklemeden, Türk Topraklarının taksimine giriştiler. Ateşkes Antlaşmasının 7. maddesi gereğince, bütün bir memleketin işgali için İtilaf Devletlerine imkan veriyordu.
Mondros Ateşkes Antlaşması’nın başlıca hükümleri şunlardır:
1- Çanakkale ve İstanbul Boğazlarının açılması, Karadeniz’e serbestçe geçişin temini ve Çanakkale ve Karadeniz istihkamlarının İtilaf Devletleri tarafından işgali sağlanacaktır.
2- Osmanlı sularındaki bütün torpil tarlaları ile torpido ve kovan mevzilerinin yerleri gösterilecek ve bunları taramak ve kaldırmak için yardım edilecektir.
3- Karadeniz’deki torpiller hakkında bilgi verilecektir.
4- İtilaf Devletlerinin bütün esirleri ile Ermeni esirleri kayıtsız şartsız İstanbul’da teslim olunacaktır.
5- Hudutların korunması ve iç asayişin temini dışında, Osmanlı ordusu derhal terhis edilecektir.
6- Osmanlı harp gemileri teslim olup, gösterilecek Osmanlı limanlarında gözaltında bulundurulacaktır.
7- İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehdit edecek bir durumun ortaya çıkması halinde herhangi bir stratejik yeri işgal etme hakkına sahip olacaktır.
8- Osmanlı demiryollarından İtilaf Devletleri istifade edecekler ve Osmanlı ticaret gemileri onların hizmetinde bulundurulacaktır.
9- İtilaf Devletleri, Osmanlı tersane ve limanlarındaki vasıtalardan istifade sağlayacaktır.
10- Toros Tünelleri, İtilaf Devletleri tarafından işgal olunacaktır.
11- İran içlerinde ve Kafkasya’da bulunan Osmanlı kuvvetleri, işgal ettikleri yerlerden geri çekilecekler.
12- Hükümet haberleşmesi dışında, telsiz, telgraf ve kabloların denetimi, İtilaf Devletlerine geçecektir.
13- Askeri, ticari ve denizle ilgili madde ve malzemelerin tahribi önlenecektir.
14- İtilaf Devletleri kömür, mazot ve yağ maddelerini Türkiye’den temin edeceklerdir.(Bu maddelerden hiç biri ihraç olunmayacaktır.)
15- Bütün demiryolları, İtilaf Devletlerin zabıtası tarafından kontrol altına alınacaktır.
16- Hicaz, Asir, Yemen, Suriye ve Irak’taki kuvvetler en yakın İtilaf Devletlerinin kumandanlarına teslim olunacaktır.
17- Trablus ve Bingazi’deki Osmanlı subayları en yakın İtalyan garnizonuna teslim olacaktır.
18- Trablus ve Bingazi’de Osmanlı işgali altında bulunan limanlar İtalyanlara teslim olunacaktır.
19- Asker ve sivil Alman ve Avusturya uyruğu, bir ay zarfında Osmanlı topraklarını terk edeceklerdir.
20- Gerek askeri teçhizatın teslimine, gerek Osmanlı Ordusunun terhisine ve gerekse nakil vasıtalarının İtilaf Devletlerine teslimine dair verilecek herhangi bir emir, derhal yerine getirilecektir.
21- İtilaf Devletleri adına bir üye, iaşe nezaretinde çalışacak bu devletlerin ihtiyaçlarını temin edecek ve isteyeceği her bilgi kendisine verilecektir.
22- Osmanlı harp esirleri, İtilaf Devletlerinin nezdinde kalacaktır.
23- Osmanlı Hükümeti, merkezi devletlerle bütün ilişkilerini kesecektir.
24- Altı vilayet adı verilen yerlerde bir kargaşalık olursa, vilayetlerin herhangi bir kısmının işgali hakkını İtilaf Devletleri haiz bulunacaktır.
25- Müttefiklerle Osmanlı Devleti arasındaki savaş, 1918 yılı Ekim ayının 31 günü mahalli saat ile öğle zamanı sona erecektir.
SEVR ANTLAŞMASI
Ana hatları 24 Nisan 1920’de San Remo Kanferansı’nda kararlaştırılan Sevr Antlaşması, 11 Mayıs 1920’de incelenmek üzere Osmanlı Hükümeti’ne verilmişti.
Antlaşması’nın kabulünü kolaylaştırmak ve Sevr hükümlerini uygulamak üzere, İtilaf Devletleri’nin teşvik ve desteği ile Yunan ordusu da 23 Haziran 1920’de Anadolu’da ve Trakya’da saldırıya geçti. Bursa’nın, Balıkesir’in, Uşak’ın ve Nazilli’nin ardarda işgali ile Sevr’in uygulanmasını sağlamak ve Antlaşma maddelerinde herhangi bir değişikliğe meydan vermemek bu saldırıda esas amaç olmuştu.
Sultan Vahidettin’in başkanlığında toplanan Şüra-yı Saltanat 22 Temmuz 1920’de “zayıf bir mevcudiyeti, mahva tercih edilmeğe değer” görerek Antlaşma’nın onanmasına karar vermiştir. Tevfik Paşa’nın, Türk topraklarını parçalayan, milli şeref ve haysiyetle bağdaşmayan bu antlaşmayı imzalamaması üzerine Damat Ferit Paşa tarafından görevlendirilen Reşat Halis Bey, Hadi Paşa ve Rıza Tevfik (Bölükbaşı) Bey Sevr Antlaşmasını 10 Ağustos 1920’de imzaladılar.
Sevr Antlaşması’na göre, Osmanlı İmparatorluğu parçalanıyor, Türk Milleti de yasama hakkından yoksun bırakılıyordu.
Rumeli sınırımız aşağıda yukarı İstanbul vilayetinin sınır olarak tayin olunuyordu. Batı Anadolu ( İzmir ve havalisi) Yunanlıları verilecekti. Güney sınırı ise, Mardin, Urfa, Gaziantep, Amanos dağları ve Osmaniye’nin kuzeyinden geçmekte ve bu sınırın güneyini Fransa’ya bırakmakta idi. Doğuda Bayazıt, Van, Muş, Bitlis ve Erzincan’ı içine alan bir Ermenistan, Irak ve Suriye arasında bir Kürdistan kurulacaktı. Bunun dışında, Türkiye’ye bırakılan topraklar nüfus mıntıkalarına ayrılmakta; İtalyanlar Antalya ve Konya, Fransızlar Adana, Sivas ve Malatya bölgesi üzerinde, İngilizler de Irak’ın kuzey kısmında nüfus bölgeleri tesis ediyorlardı. İstanbul’da ise hükümet ve padişah oturacak fakat, İstanbul milletlerarası bir şehir olacak, Boğazlar’da ordusu, donanması, bütçesi ve organize kuruluşları ile bir komisyon bulunacaktı, Türklere bırakılan bölge, hakimiyet hakkı en ağır şekilde sınırlanmış, Ankara ve Kastamonu vilayetleri ve dolayları idi. Sevr’e göre, memleket dahilinde bulunan azınlık, Türklerden daha fazla haklara sahip oluyor, vergi vermeyerek, askeri hizmet yapmayarak imtiyazlı (ayrıcalıklı) bir durumda bulunuyordu. Türk tabiyetinden çıkanlar birçok yükümlülüklerden kurtulduğu gibi, yeniden hiç kimse Türk tabiyetine de giremeyecekti.
Devletin askeri kuvveti, her bakımdan sınırlanarak azami miktar 50.700 kişi olacak; Tank, ağır top, uçak bulunmayacaktı. Askerlik de gönüllü olacak, donanma ise 7 gambot ve 6 torpidodan ibaret olup, donanmada denizaltı da bulunmayacaktı. Diğer taraftan mali ve iktisadi hükümler, Osmanlı Hükümeti ile Meclisin yetkilerini hiçe saydıracak şekilde sınırlayıcı ve külfet teşkil eder mahiyette olup, Osmanlı Devletini İtilaf Devletlerinin müşterek sömürgesi haline, getiriyordu. İngiliz, Fransız ve İtalyan devletlerinin temsilcilerinden kurulu Mali Komisyon, Osmanlı devletinin gelir ve giderlerini düzenlemekte ve devletin yetkilerini devletlik sıfatı ile bağdaştırılmayacak şekilde bağlamakta idi.
Sevr Antlaşması’nın Osmanlı Hükümeti’nce imzalanması, Anadolu’daki milli mücadele azmini kuvvetlendirmiş, halkın İstanbul Hükümeti’nden ümitlerini kesmesine neden olmuştur.
Büyük Millet Meclisi 19 Ağustos 1920 tarihli toplantısında, Sevr Antlaşması’nı imzalayan ve bunu onaylayan Şüra-yı Saltanat’ta bulunanların vatan hiyanetiyle itham olunarak vatansız sayılmaları kararını aldı. Aynı zamanda Büyük Millet Meclisi Hükümeti bu antlaşma ile kendini hiç bir surette bağlı görmediğini de ilan etti.
KURTULUŞ SAVAŞI
Osmanlı İmparatorluğu Birinci Dünya Savaşına Almanya’nın yanında katılmıştı. Ağır ve yorucu savaşlardan çıkmış Osmanlılar savaş sırasında kahramanca çarpışmalarına rağmen, düşman kuvvetlerinin tüm yurdu işgal etmelerine karşı koyamamışlardı. Bu sıralarda imzalanan Mondros ve Sevr Antlaşmaları, Osmanlı İmparatorluğu’nun tamamen yok etmeye ve Türk yurdunu parçalamaya yönelik hazırlanmıştı.
Sultan Mehmed Vahidüddin Osmanlı Mebusan Meclisi’nin toplanmasına karar verdi. Toplanan meclis düşman devlerin görüşleri dışında bir karar alarak Misak-ı Milli’yi kabul etti. Bunun üzerine İngilizler İstanbul’u resmen işgal edip Osmanlı Mebusan Meclisini dağıttılar.
19 Mayıs 1919 yılında Samsun’a çıkarak Milli Mücadele ateşini yakan Mustafa Kemal Paşa ve arkadaşları Anadolu’daki direniş hareketini örgütlediler. Kongreler, Kuva-yı Milliye direnişleri gerçekleştirildi. Nihayet 23 Nisan 1920’de TBMM’nin Ankara’da açılmasına karar verildi.
Türk milleti, canını ve malını hiçe sayarak girdiği Kurtuluş Savaşından muzaffer çıkmış, düşmanlar vatan topraklarından atılmıştı. Başkomutan Mustafa Kemal Paşa idaresinde büyük bir zafer kazanılmıştı. Yeni meclis saltanatın kaldırılması ve Osmanlı hanedanının Türk topraklarından çıkarılmasını istemişti.
İSTANBUL’DAN AYRILIŞI
Hayatını tehlikede gören Sultan Mehmed Vahidüddin, İstanbul’daki işgal kuvvetleri komutanına baş vurarak başka bir yere naklini istedi. 17 Kasım 1922 sabahı canından daha çok sevdiği ülkesinden Malaya isimli bir İngiliz zırhlısı ile ayrılmak zorunda kalan Sultan Mehmed Vahidüddin’in içi kan ağlıyordu. Tek tesellisi vatan topraklarının kısmen de olsa kurtulmuş olmasıydı.
Ayrılırken saraydaki paha biçilmez hazinelerden hiçbirine, hatta kendi özel mülkü olan mallara bile dokunmadı. Beş parasız denebilecek bir şekilde yola çıktı. Önce Malta’ya, daha sonra Hicaz’a gitti. Sultan Mehmed Vahidüddin, Hicaz’da bulunduğu sıralarda Mısır ve Suudi Arabistan’dan hilafetle ilgili bir çok teklif aldı.
Kendisine hilafete sahip çıkması durumunda rahat bir yaşam vaad ediliyordu. Ancak Sultan Mehmed Vahidüddin, atalarının soyunu inkar etmeyecek kadar dirayetli bir yapıya sahipti. Memleketinin aleyhine olacak davranışlardan hayatı boyunca kaçınmıştı. Böyle bir teklifi kabul etmesi mümkün değildi.
Mekke’de bir süre kaldıktan sonra İtalya’nın San Remo şehrine giderek vefatına kadar orada kaldı. Şehzadelik günlerinden tanıştığı devrin İtalya Kralı, Sultan Mehmed Vahidüddin’e istediği bir köşkte oturabileceğini bildirdi. Ancak aldığı cevap çok netti:
“Haşmetlü Kral Hazretlerine şükranlarımızı arz ederiz. Gösterdikleri incelik ve civanmertliğe hayranım. Fakat taşıdığım ‘Müslümanların Halifesi’ ünvanı böyle bir yardımı kabul etmeye engeldir.
Oysa çok zor günler geçiriyor, bazı geceler aç bile kaldığı oluyordu. Ancak Sultan Mehmed Vahidüddin, bu durum da bile kendi durumunu düşünmüyor, ziyaretine gelen herkese Türkiye’de neler olup bittiğini soruyordu. Aldığı güzel haberlerden sonra verdiği cevap her zaman aynıydı:
“Saray ve saltanat yıkılmış ne çıkar, vatan ve millet kurtuldu ya.”
Başına gelen olaylarla ilgili hiç kimseye karşı en ufak bir kin duymayan Sultan Mehmed Vahidüddin’e Başyaveri Avni Bey bir gün çok ilginç bir soru yöneltti.
“Efendimiz, bir gün vatana muzaffer olarak dönersiniz, Mustafa Kemal’i ne yaparsınız?”
Soruyu duyunca ilk önce gözlerini kapadı ve bir süre sonra cevap verdi:
“Atam Yavuz Sultan Selim Han Hazretleri, İranlılarla Harp etmek üzere yola çıkmıştı. Yol pek uzun olduğu için askerler çok sıkıntı çekmişlerdi. Sonunda Yavuz Sultan Selim Han’ı öldürüp sefer sıkıntısından kurtulmak istediler. İçlerinden biri atıldı, padişahı kendisinin öldüreceğini söyledi. Yolun bir tarafına gizlendi. Bu sırada Yavuz Sultan Selim Han at üzerinde büyük bir heybet ve ihtişamla geliyordu. Bu aslan gibi yiğit padişahı gören fedai onu öldürmeye kıyamadı. Silahını yere çalarak saklandığı yerden çıktı. Gözyaşlarıyla yalvarmaya başladı:
‘Padişahım, beni öldür! Bunu hak ettim. Çünkü ben seni öldürmeye karar vermiştim.’
Yavuz Sultan Selim Han, fedainin haline acımıştı.
‘Haydi git, seni affettik’ dedi.
‘Bizi öldürecek kadar cesaret gösteren bir yiğide her zaman ihtiyacımız var.’ Ceddim Yavuz Sultan Selim Han, o askeri nasıl affettiyse, ben de Mustafa Kemal’i affederdim. Ordularımın Mustafa Kemal gibi bir yiğide ihtiyacı olduğundan affeder, millet hizmetine gönderirdim.”
SULTAN MEHMED VAHİDÜDDİN ÖLÜMÜ
Sultan Mehmed Vahidüddin, sürgün hayatı yaşadığı San Remo’da kalp yetmezliğinden dolayı 15 Mayıs 1926 günü 65 yaşında vefat etti. Vatan topraklarına gömülmek en büyük arzusuydu. Ancak bunun mümkün olmayacağını bildiği için en azından halkı müslüman olan bir ülkenin topraklarına gömülmek istemişti. Şam’daki Selahaddin Eyubi Türbesi’ni seçmişti ve bu son arzusuydu.
Cenaze alacaklıların haciz koymaları yüzünden bir süre ortada kaldı. Ancak devrin Suriye Devlet Başkanı Ahmed Nami Bey, olayı duyunca çok üzüldü ve merhumun bütün borçlarını ödeyerek, cenazesini Suriye’ye getirtti. Talihsizlik Sultan Mehmed Vahidüddin’in peşini ölümden sonra da bırakmamıştı. Toprağa verilmeyi çok arzuladığı Selahaddin Eyyubi Türbesi doluydu. Ahmed Nami Bey, Sultan Mehmed Vahidüddin’in cenazesinin Sultan Selim Camii’nin bahçesine gömülmesini sağladı. Ancak kendisine bir mezar taşı bile yapılmadı. 1955 yılında Sultan Selim Camii’nin avlusu yeniden düzenlenirken Sultan Mehmed Vahidüddin’in mezarı yerinden söküldü ve park haline getirildi.