Havaici asliye temel ihtiaçlar anlamına gelip zekata tabi olmayan mallar için kullanılan fıkhi bir tabirdir.
Diğer bir değişle Havaici asliye, normal olarak maddi ve manevi hayatı idame ettirmek için insanın muhtaç olduğu şeylerdir. Mesken ve onun için lüzumlu olan eşya, elbise, silah, kitap, san’at aletleri, binek hayvanı ve hizmetçi gibi şeylerdir.
Zekat ve sadaka-i fıtırla yükümlü olmak için kişinin ve bakmakla yükümlü olduğu aile birelerinin temel ihtiyaçlardan yani havaici asliyeden fazla olarak nisap miktarı mala sahip olma şartı vardır.
Temel ihtiyaçlar, kişinin yaşamını devam ettirmesi için gerekli zaruri şeylerdir. Bir malın temel ihtiyaçtan sayılmasında kullanılan en temel ölçüt, o malın kişinin sağlık ve güvenlik içinde yaşamasını temin eden veya buna birinci derecede yardımcı olan bir özellik taşımasıdır.
Barınma, nafaka (yiyecek, giyecek ve sağlık giderleri), ulaşım eğitim, ev eşyası, elektrik, su, yakıt, aidat gibi giderler Havaici asliyeden sayılır. Sanat ve mesleğe ait alet ve makineler, kitaplar, güvenlik amacıyla kullanılan aletler de Havaici asliye arasındadır.
İslâm’da diğer bedenî ve malî yükümlülüklerde olduğu gibi, zekatta da mükellefin durumu göz önünde bulundurularak, makul ve taşınabilir sorumluluk yüklenmiştir. Bu nedenle fakihler, zekat ve sadaka-i fıtr ile yükümlü olmak için, kişinin temel ihtiyaçlarından fazla olarak Nisâp miktarı mala sahip olma şartını aramışlardır.
Zira temel ihtiyaç miktarı ile refah ve zenginlik meydana gelmez. Temel ihtiyaç miktarı mal, kişinin yaşaması için zarurî olan miktardır. Allâh Teâlâ Kur’ân’da, “Neyi infak edeceklerini sana soruyorlar, de ki, fazlayı, artanı…” buyurmuştur (Bakara, 2/219).
Hz. Peygamber’e bir adam gelerek bir dinarım var ne yapayım, dedi. Kendine harca buyurdu. Bir dinarım daha var dedi, ailene harca buyurdu. Bir dinarım daha var dedi, çocuklarına harca, buyurdu. Adam bir dinarım daha var deyince, sen daha iyi bilirsin, buyurdu (İbn Kesir, I/256). Temel ihtiyaç maddeleri insanın kendinin ve bakmakla yükümlü olduğu aile bireylerinin hayat ve hürriyetini korumak için muhtaç olduğu şeylerdir.